Musa Kâzım GÜLÇÜR
1 Ramazan 1446
1 Mart 2025 Cumartesi
(وَقُلْ رَبِّ زِدْنٖى عِلْمًا)
“Rabbim, ilmimi artır de.”
(TâHê, 20/114)
(هَلْ يَسْتَوِى الَّذٖينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذٖينَ لَا يَعْلَمُونَ)
“Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? (olmaz).”
(Zümer, 39/9)
أعوذ بالله من الشيطان الرجيم
بِسْـــــــــــــــــــــــــــــــــمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى الْأَوَّلِ فِي الْإِيجَـادِ وَالْـجُـودِ وَالْوُجُودِ، اَلْفَاتِـحِ لِكُلِّ شَــاهِدٍ، حَضْرَتَىِ اَلشاَهِدِ وَالمَشهُودِ، اَلـسِّــرِّ الْبَـاطِـنِ وَالنُّـورِ الظَّاهِرِ الَّذِي هُـوَ عَيْنُ الْمَقْصُودِ، مُمَيِّزِ قَصَبِ السَّـبْقِ فِي عَالَمِ الخُلُقِ الْمَخْصُوصِ بِالْعُبُودِيَّةِ، اَلرُّوحِ الْأَقْدَسِ الْعَلِيِّ وَالنُّـورِ الْأَكْمَلِ الْبَهِيِّ، اَلْقَائِمِ بِكَمَالِ الْعُبُودِيَّةِ فِي حَضْرَةِ الْمَعْبُودِ، اَلَّـذِي اُفِيضَ عَلَى رُوحِي مِـنْ حَضْرَةِ رُوحَانِيَّتِهِ، وَاتَّصَلَتْ بِمِشْكَاةِ قَلْبِي أَشِـــعَّةُ نُـورَانِيَّتِهِ، فَهُوَ الرَّسُـــولُ الْأَعْظَمُ وَالنَّبِيُّ الْأَكْـرَمُ وَالْوَلِيُّ الْمُقَرَّبُ الْمَسْـعُودُ، وَعَلَى أٰلِـهِ وَأَصْحَابِهِ خَزَائِنِ أَسْـرَارِهِ، وَمَعَارِفِ أَنْوَارِهِ، وَمَطَالِـعِ أَقْمَارِهِ، كُنُوزِ الْحَقَائِقِ، وَهُدَاةِ الْخَلَائِقِ، نُجُومِ الْهُدَى لِمَنِ اقْتَدَى، وَسَلَّمَ تَسْلِيماً كَثِيراً كَثِيراً .
Alemlerin Rabbi Allâh’a hamd olsun. Allâhım, icatta, lütufta ve vücutta en evvele, her gözle görülenin fatihine, hem gözle gören hem de şahit olana, zâhirin ışığına, bâtının sırrına, varlık dünyasında ubudiyeti ile en öndeki seçkine, mukaddes ve yüce ruha, parlak ve en mükemmel ışığa, Ma’bûd’un huzurunda kemâl-i ubûdiyet ile kâime, rûhâniyeti ile ruhumu feyizlendirene, kalbimin kandilini ışığı ile aydınlatana, en büyük ve en keremli Resûle, en yakın ve en mesut dosta, ayrıca O’nun sırlarının servetleri, ışıklarının maârifi, doğan ayları, hakikatlerinin hazineleri, insanların irşatçıları, kendilerine iktida edenlere hidayet yıldızları olan âl ve ashâbına çokça salât ve selâm eyle.
Salâtü’s-Sır, Mecmûatü’l-Ahzâb, Muhyiddin Arabî, ss. 92-93
Abstract: Academician and Knowledge
Dear reader. With the permission and help of Allah, the main purpose of this article, which is the fruit of the blessed month of Shaban, is to describe real academicism in general terms, even if it is addressed in a narrow scope, to try to reduce, at least partially, the harm of incompetent academics who cause information pollution at the social level, and thus contribute to the protection of the defenseless public in determining whether the information is correct or not.
The term ‘academician’ is used to describe individuals who work in universities, institutes, or research centers and perform knowledge production, teaching, and social service activities. However, the word ‘academician’ not only defines a profession, but also expresses a lifestyle, a way of thinking, and a sense of belonging to a community. Being an ‘academician’ is not just a title or a profession, but also a passion, curiosity, and desire to constantly learn. These individuals usually specialize in a certain branch or field of science, reveal new information by conducting research, transfer this information to their students through courses, and contribute to scientific discussions. In short, an academician is a scientist who produces knowledge, teaches, and contributes to social development.
A good academician is not only someone who produces knowledge but also someone who inspires and thinks critically and is strongly committed to ethical values. Such an academic is distinguished by his/her sense of continuous learning, endless curiosity in science and knowledge, being open to learning new information, caring about critical thinking, questioning existing knowledge, developing new perspectives, and carrying out planned and orderly work.
It is difficult to define the characteristics of an inadequate academician. However, those who keep themselves closed to continuous learning, who stop their development by remaining closed to new information, methods, and different perspectives, who cannot question existing information, who blindly adhere to traditional yet incorrect approaches, and who cannot share information in a clear, understandable, and effective way are those who bear the title of ‘inadequate academician.’
An academician’s independence refers to the ability to think and act freely in his/her research and teaching activities without being subject to any influence. Independence is a fundamental principle in academia. The independence of an academician generally means that they can freely chart their own course in academic thought, research, and teaching processes without being subject to external pressures and influences. The academician decides which subjects to research, which methodologies to use, and how to interpret the results.
A dependent academician cannot freely determine his/her research and thought process. He/she deviates from his/her areas of interest under the influence of external factors and social pressures and works in line with external expectations and demands. Such an academician distanced himself/herself from the original thought, submitted to external influences, and took refuge in narrow patterns instead of developing innovative approaches. As a result of acting under these external pressures, their ethical and scientific impartiality has weakened, objectivity has disappeared, and they have begun to compromise their scientific integrity.
The most basic duty of an academic is to produce, disseminate, and transfer knowledge. Therefore, it is inevitable for them to have in-depth knowledge of their field. For an academician, knowledge is not only a tool but also a goal. They are individuals who are passionate about discovering, analyzing, interpreting, and sharing knowledge. An academician refers to a curious and critical mind that embodies a desire to learn and share new knowledge. The characteristics of academic knowledge also include the ability to evaluate this knowledge within a critical, analytical, and constantly evolving framework.
If an academician only addresses issues from certain perspectives and ignores alternative ideas and critical questioning, they have a limited perspective and are narrow-minded. Such an academic has limited intellectual development and scientific progress, has fallen into the tendency to see his own ideas as absolute truth, and has destroyed his critical thinking abilities and creativity. He adhered to existing paradigms without questioning them, ignored alternative perspectives, and failed to develop an inclusive approach.
A free- or broad-minded academician has the most valuable and sought-after characteristics in the academic world. A free or broad-minded academician is an academic who is not confined to narrow patterns, is open to different ideas, can think critically, embraces new ideas, is sensitive to societal problems, and works to use knowledge for the benefit of humanity. This type of academician can look at knowledge from different perspectives without putting any boundaries on it and constantly improving himself. He is not limited to his own field of expertise but also interacts with other disciplines and is willing to produce and discover new ideas. Free and broad-minded academics have made significant contributions to scientific progress.
There are various harms that a narrow-minded, dependent, or weak-minded academician can cause to society. An academician who does not update their knowledge misleads society with incorrect or incomplete information. Such academics slow down or stop scientific progress because it is close to new ideas and approaches. Such academics do not follow new developments and methods in their field and obstruct innovation and progress in the production of knowledge. Thus, contemporary solutions to social problems are limited.
One of the precautions that a broader society can take against narrow-minded, uninformed, dependent, and weak-minded academics is to increase their critical reading and questioning. Therefore, when evaluating any academic publication or information, it is important to examine the sources and arguments from a critical perspective. Questioning existing information from multiple perspectives without adhering to only one perspective will reveal possible deficiencies and biases.
Akademisyen ve Bilgi
Kıymetli okuyucu. Öncelikle mübarek şehrullâh’ın, ümmet-i Muhammed (sas) ve bütün insanlık için iyiliklere ve güzelliklere vesile olmasını rahmet-i ilâhiyeden niyaz ederiz.
Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretlerinin izni ve inayeti ile, Şâban-ı şerîfin meyvesi olan bu makaledeki amaçlardan birisi, dar kapsamlı şekilde ele alınmış da olsa, ana hatları ile ‘akademisyen’ kelimesini tanımlamak, toplumsal seviyede bilgi kirliliğine sebep olan yetersiz akademisyenlerin zararlarını azaltmaya çalışmak, böylece bilginin doğru olup olmadığını tespit konusunda savunmasız bireylerin korunmasına bir nebze olsun katkı sağlamaktır.
‘Akademisyen’ terimi, Fransızca ‘académicien’ kelimesinden gelmekte olup, genelde üniversite, enstitü veya araştırma merkezlerinde bir ücret karşılığında çalışan kimseleri betimlemekte, ayrıca bilgi üretimini, toplumsal eğitim ve öğretim faaliyetlerini meccânen yürütmeye çalışan kişileri tanımlamak için de kullanılmaktadır. Türkçe’de ‘akademisyen’ kelimesi karşılığında, ‘efendi’ anlamındaki Farsça kökenli hâce (çoğulu hâcegân) kelimesi, ‘hoca’ şeklinde kullanılmaktadır. Çok köklü bir anlam ve geleneği bulunan ‘hoca’ kelimesi, halkımız arasında halen din alanındaki âlimleri, imam-hatipleri ve vâizleri, eğitim alanında ise okul öğretmenleri ile üniversite öğretim üyelerini ifade etmek için yaygın biçimde kullanılmaktadır.
Genel perspektiften baktığımızda, ‘akademisyen’ kelimesi sadece bir mesleği tanımlamakla kalmaz, bir yaşam biçimini, bir düşünce tarzını ve bir câmiaya ait olmayı ifade eder. Bu açıdan ‘akademisyen’ kelimesi, sadece bir unvanı veya bir mesleği değil, aynı zamanda bir tutkuyu, yüksek bir merak duygusunu ve sürekli öğrenme arzusunun adıdır. Akademisyenler, genellikle belirli bir bilim dalında veya alanda uzmanlaşmış olup, araştırma yaparak yeni bilgiler ortaya çıkarır, edindikleri bilgileri çeşitli usullerle öğrencilerine veya halka aktarır, bilimsel tartışmalara katkıda bulunurlar. Kısacası akademisyen, bilgi üreten, öğreten ve toplumsal gelişime katkıda bulunan bilim insanıdır.
Bu tanım, çeşitli ülkelerde ve kurumlarda bazı farklılıklar gösterse de temel çerçeve genellikle bu şekildedir. Akademisyenler, genellikle belirli bir alanda araştırma ve yayın yapma sorumluluğu taşırlar. Yazımızın bundan sonraki kısmında ‘akademisyen’ kelimesi ile, aynı zamanda ‘hoca’ kelimesini de kastetmiş olacağız.
İyi bir akademisyen, yalnızca bilgi üreten biri olmaktan öte, aynı zamanda ilham veren, eleştirel düşünebilen ve etik değerlere sıkı sıkıya bağlı bir kişidir. Sürekli öğrenme duygusu, bilime ve bilgiye olan bitmek tükenmek bilmez merakı, yeni bilgiler öğrenmeye açık olması, eleştirel düşünceyi önemsemesi, var olan bilgileri sorgulayıp özgün bakış açıları geliştirebilmesi, planlı ve düzenli çalışma yürütmesi ile temayüz eder.
İyi bir akademisyen, araştırmalarında öğrenme aşkı ve özveri ile çalışan, bilimsel disipline önem veren, araştırmalarında şeffaflığı, objektifliği ve dürüstlüğü esas alan, yenilikçi çözümler üretebilen, sadece bilgi sahibi olmakla kalmayıp, aynı zamanda bilgiyi etkili şekilde kullanan ve paylaşan kişidir. Onun bilgiyi etkili kullanması, sorgulamalar yapması, analiz gücü ve konuları farklı bakış açıları ile ele alıp değerlendirebilme yeteneği, doğru ve güvenilir sonuçlara ulaşmadaki başarısı ile doğru orantılıdır.
Akademik çalışmalar uzun ve yorucu olabilir. İyi bir akademisyen, disiplinli bir şekilde çalışır. Bilgiye ulaşabilmek için, tereddüt etmeksizin gerekli özverilerde bulunur. Karmaşık konuları anlaşılır bir şekilde açıklayabilir, dürüstlük ve şeffaflığı esas alır. İntihalden kaçınır ve başkalarının çalışmalarına saygı gösterir. Yeni fikirler üretir ve geleneksel yöntemlerin ötesine geçer. Bu, onun alanında öncü olmasını sağlar.
İyi bir akademisyen, karşılaştığı zorluklara karşı sabırlı ve dayanıklıdır. Güncel gelişmeleri takip eder ve sürekli öğrenmeye açıktır. Sadece akademik çevrelere değil, toplumun geneline fayda sağlayacak çalışmalar yapar. Toplumsal sorunlara çözümler üretir. Kendisini sürekli olarak geliştirir. Yeni yöntemler öğrenir ve alanındaki gelişmeleri takip eder.
Yetersiz bir akademisyenin özellikleri konusunda, genel geçer tanımlar yapmak elbette zordur. Ancak, kendisini öğrenmeye kapalı tutan, yeni bilgiler, yöntemler ve farklı bakış açılarını önemsemeyerek gelişimini durduran, var olan bilgileri sorgulayamayan kişilerin yetersiz akademisyen oldukları söylenebilir. Geleneksel olsa bile yanlış yaklaşımlara körü körüne bağlı kalan, bilgiyi açık, anlaşılır ve etkili bir şekilde paylaşamayan kimseler ‘yetersiz akademisyen’ sıfatını üstünde taşıyan kimselerdir.
Yetersiz akademisyenlerde, eleştirel düşünceye önem vermeme, etik ilkelere uymama, araştırmalarında şeffaflık, dürüstlük ve nesnellikten uzaklaşma, eleştirilere ve yapıcı geri bildirimlere kapalılık söz konusudur. Farklı görüşleri bir çırpıda yok sayma, gelişime direnç gösterme, popülerliği ve kişisel çıkarları ön plana alma, bilimsel katkıdan ziyade, kişisel kariyerini, çıkarlarını ve popülaritesini önceliklendirme gibi negatif özellikler söz konusudur.
Yetersiz bir akademisyen, güncel bilgilerden ve alanındaki yeni gelişmeleri takipten uzak, partallaşmış ve geçersiz bilgilerle yetinen, yüzeysel çalışan ve bilime katkı sağlayamayan, kibir ve kendini beğenmişlikle mâlûldür. Eleştirilere karşı savunmacılığı seçmiş, bilimsel çalışmalara karşı ilgisizleşmiş, hatalarını gösterenlere karşı saldırganlaşmış, çıkar ilişkileri ile kirlenmiş ve kendisini her türlü manipülasyona açık hale getirmiştir.
Yetersiz akademisyenler, sadece kendi alanına zarar vermekle kalmaz, aynı zamanda meslektaşlarına ve bilimsel topluluğa da olumsuz etkiler bırakırlar. Güvenilirliği zedeler ve bilimin ilerlemesini engellerler. Bilgiyi anlaşılır bir şekilde aktaramaz, yeni fikirler üretmeye ve keşfetmeye isteksizdirler. Bilimsel bilgi ve uzmanlıklarını toplum yararına sunamaz, akademik ortamlarda verimli ve yapıcı bir atmosfer oluşturamazlar. Vehim bataklığına saplanıp kendilerini hakikatten uzak bir hayata bıraktıkları durumlarda, çarpık ve batıl bir yolu takip ettikleri için, varmak istedikleri menzilin fersah fersah uzağına düşerler.
Toplumsal belirlenimciliği değiştirebilmek için gerekli araçlara sahip oldukları halde, zekâlarını gerekli şekilde kullanmadıkları, görmezden gelmeyi, yadsımayı, hor görmeyi marifet saydıkları için, yetersiz akademisyenler zincirlerini asla kıramazlar. Onların özgürlük yanılsaması içinde olmaları, belirlenimciliğin sıkı bağları ile bağlanmalarına ve çetin boyunduruğuna daha fazla girmelerine sebep olur. Günün sonunda ise kurban olan kendileridir. Sağlam bilgi araç ve gereçleri ile ortaya çıkmaları gerekirken, algılama, hissetme, düşünme ve davranma şemaları olarak içselleştirdikleri habitusa tabi olma zorunluluğunu hissetmeleri ve yetersiz üretimleri, onların mutsuzluk verici ve kötü durumlarının genel bir tasviridir ve yadsınamaz bir gerçektir.
Bir akademisyenin bağımsız olması, onun araştırma ve eğitim faaliyetlerinde herhangi bir etkiye maruz kalmadan, özgürce düşünebilmesi ve hareket edebilmesi yeteneğini ifade eder. Bağımsızlık, akademik dünyanın temel ilkesidir. Bir akademisyenin bağımsız olması, çoğunlukla onun akademik düşünce, araştırma ve öğretim süreçlerinde dışsal baskı ve etkilere kapılmadan, özgürce kendi yolunu çizebilmesi demektir. Bağımsız bir akademisyen, hangi konuları araştıracağına, hangi metodolojileri kullanacağına ve sonuçlarını nasıl yorumlayacağına kendisi karar verir.
Bir akademisyen bağımsız olup olmadığını anlamak istiyorsa, mevcut paradigmalara (model, örnek) sorgulayıcı bir gözle yaklaşıp yaklaşamadığına ve gerektiğinde eleştirel bir duruş sergileyip sergileyemediğine bakmalıdır. Akademisyen, bilimsel çalışmalarını siyasi bakış açılarından ve ideolojilerden bağımsız olarak yürütebilmelidir. Bir akademisyen, fikri ve metodolojik seçimlerini bizzat kendisi yapabiliyorsa, araştırma konularını, yöntemlerini ve bunlara ait teorik çerçeveleri, dışsal beklentilerden bağımsız olarak seçebilme yeteneğine sahipse, akademik açıdan bağımsız olduğunu varsayabilir.
Bir akademisyen etik ve objektif yaklaşımların dışına taşıyorsa, çıkar ilişkilerine veya popüler eğilimlere boyun eğiyorsa, bilimsel dürüstlük ve etik ilkeler doğrultusunda çalışmayı terk etmişse, söz konusu akademisyen bağımsız değildir. Çünkü, herhangi bir akademisyen dış baskılara, çıkar gruplarına ve etki odaklarına kendisini teslim etmişse, özgür araştırma yapmaktan ve fikirlerini serbestçe ifade gücünden mahrum hale gelmiş demektir. Bu durum, akademisyenin bilimsel çalışmalarının tarafsızlığını yitirdiğini ve objektiflikten uzaklaştığını gösterir.
Bağımsız akademisyenler, toplumun gelişimi için güvenilir bilgi üretir ve eleştirel düşünceyi teşvik eder. Akademik özgürlük ve bağımsızlık, bilimsel ilerlemenin temel taşlarından biridir. Ancak bu şekilde bilimsel ilerlemenin önündeki engeller minimize edilmiş ve gerçek bilgi üretimi desteklenmiş olur.
Bağımlı bir akademisyen, araştırma ve düşünce süreçlerini özgürce belirleyemez. Dış etkenlerin ve kendisine yapılan sosyal baskıların etkisi ile ilgi alanlarından sapar, dışsal beklentiler ve talepler doğrultusunda çalışmalar yapar. Böyle bir akademisyen, özgün düşünceden uzaklaşmış, dış telkinlere boyun eğmiş, yenilikçi ve özgün yaklaşımlar geliştirmek yerine, dar kalıplara ve kendisine nazikçe emredilenlere sığınmıştır. Bu dış baskılarla hareket etmesi sonucunda, etik ve bilimsel tarafsızlığı zayıflamış, objektifliği yok olmuş ve bilimsel dürüstlükten ödünler vermeye başlamıştır.
Şayet akademisyen finansal bağımlılık altında ise ve maddi anlamda belirli bir çıkar grubu tarafından destekleniyorsa, söz konusu akademisyen bu kaynağın beklentilerine göre hareket etmek zorunda kalacaktır. Böyle bir akademisyen, belirli bir ideolojiye uyum sağlamak ve bu uyumu korumak maksadı ile, kişisel inançlarını ve objektifliğini kaybetme tehlikesi ile karşı karşıyadır. Çünkü bu durumda, bilimsel gerçekler yerine akademisyenin kişisel çıkarları ön plana geçmekte, kendisini içinde bulunduğu topluluğun ve bakış açısının değer yargılarına uygun davranmak zorunda hissetmektedir.
Akademisyenin bağımlı olması, bilimsel bilginin güvenilirliğini ve doğruluğunu zedeler. Toplumun bilgiye olan güvenini sarsar ve yanlış bilgilendirilmesine yol açar. Bağımlı bir akademisyen, bilimsel çalışmalarını özgürce yürütemez. Bu durum, bilimin temel değerleri olan objektiflik düşüncesine zarar verir. Kısacası, bağımlı bir akademisyen, kendi bilimsel vizyonunu ve eleştirel düşünce yeteneğini tam anlamıyla ortaya koyamayan, dışsal faktörlerin yönlendirmesiyle hareket eden kişidir.
Akademisyenin en temel görevi, bilgi üretmek, yaymak ve aktarmaktır. Bu nedenle, alanında derinlemesine bilgi sahibi olması kaçınılmazdır. Akademisyen için bilgi, sadece bir araç değil, aynı zamanda bir amaçtır. Onlar, bilgiyi keşfetme, analiz etme, yorumlama ve paylaşma konusunda tutkulu bireylerdir. Akademisyen, meraklı ve eleştirel bir zihin demektir. Bilgileri öğrenme ve paylaşma arzusunun adıdır. Akademisyendeki bilgi özelliği, bu bilgisini eleştirel, analitik ve sürekli gelişen bir çerçevede değerlendirebilme yeteneği demektir.
Bilgi, akademisyenin sürekli olarak kendisini geliştirmesi ve alanındaki gelişmeleri takip etmesi için bir motivasyon kaynağıdır. Bu yeteneği sayesinde akademisyen, alanındaki temel teorileri, metodolojileri ve en güncel araştırmaları kaçırmaz, bilgisini sürekli taze tutar. Sahip olduğu bilgileri sorgular, eksikliklerini ve yeni araştırma alanlarını belirler. Farklı bilgi kaynaklarını ve teorik yaklaşımları sentezleyerek, özgün fikirler üretir.
Akademisyen için bilgi, temel taşlardan biridir. Çünkü akademisyen, derinlemesine bilgi sahibi olarak uzmanlaşır, alanındaki güncel gelişmelerin peşine düşer, yeni bilgiler üretmek için araştırmalar yapar. Bu süreç, ondaki mevcut bilgi birikimini genişletir ve dolayısı ile insanlığın bilgisini ilerletir. Bilgi, keşif sürecinin hem başlangıç noktası hem de sonucudur. Bilgi, akademisyenin eleştirel düşünce ve analiz yapabilmesini sağlar. Akademisyenin, derin bilgi birikimi olmadan sağlam sonuçlara ulaşması mümkün değildir.
Akademisyen, bilgiyi üreten, yorumlayan, eleştiren ve paylaşan kişidir. İçinde yaşadığı toplumu anlamak ve geliştirmek için bilgiye dayalı bir yaklaşım benimser. Akademisyen, sahip olduğu bilgiyi toplumun yararına kullanır. Bilgi, toplumsal ilerlemenin itici gücüdür. Bilgiyi edinmek, genişletmek ve paylaşmak, akademik hayatın temelini oluşturur. Bu nedenle bilgi, akademisyenin en değerli varlıklarından birisidir.
İslam’ın en önemli meselelerinden birisi bilgi (ilim) arayışıdır. İslam’ın, bilgi (ilim) yönündeki teşvikleri üzerinde, ‘İlim Ahlâkı’ ve ‘İslam ve İlim’ başlıklı makalelerimizde konu ile ilgili önemli hususlar yer almıştı. Ayrıntılar için söz konusu makalelere referans vermekteyiz.
Kişinin, okunan bilgiyi irfan süzgecinden geçirmesi, neticelere ödünç fikir kırıntıları ile değil, bizzat kendi fikir çilesi ve mücahedesi ile varması yüksek bir merhaledir. Kur’ân-ı Kerîm’de Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri, insanlar arasında en yüksek bilgiye sahip olan Nebi’ye (sas), ‘Rabbim, bilgimi artır’ (TâHê, 20/114) diye dua etmesini emreder. Elbette bilgi arayışında, bütün Müslümanların Nebi’yi (sas) takip ve taklit etmesi gerekmektedir. Ayrıca Kur’ân-ı Kerîm, ‘De ki, hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?’ (Zümer, 39/9) diye sormaktadır. Cevap açıktır, elbette olmaz. Nebi (sas) bu Kur’ânî direktiflere uygun bir şekilde, ‘Bilgiyi talep etmek her Müslümana farzdır’ (Taberani, Evsat, 2008; İbn Mâce, Sünen, Mukaddime, 224) buyurur.
Bilgi, en değerli şeylerden birisidir ve her zaman peşinden gidilmelidir. Bu sebeple olsa gerek, Yüce Allâh Hz. Peygambere (sas), başka bir şeyde artış talep etmesini değil, sadece bilgisinin artması için dua etmesini emretmiştir. Bilgi, hem bu dünyada hem de ahirette sonsuza kadar artar. Bilgisinin artmasını isteyenin susuzluğu asla kanmaz. Çünkü bilginin şe’ni, bilgi edinmeyi istemektir. Bir bilgi elde edilince, o bilgi yeniden artış talep eder. Bilgi, ‘her şeyi kuşatıcılık’ yönü ile ilahî bir sıfattır ve Yüce Allâh’ın muazzam bir nimetidir. Yüce Rabbimiz, bilgisi ile her şeyi kuşatmıştır (Araf, 7/89). Rab Teâlâ Hazretlerinin, ‘her şeyi kuşattığını’ beyan buyuran yüksek bir sıfatı daha vardır ki o da geniş anlamda varlığın temel sebebi olan ‘rahmettir’ (Araf, 7/156). Bu sebeple olsa gerek melekler, ‘Ey Rabbimiz! Sen, rahmetin ve bilgin ile her şeyi kuşattın’ (Mümin, 40/7) demektedirler.
‘Bilgi’ için bir sınır çizilememekte, tam aksine ‘bilgi’ bütün sınırları kuşatıp içine almaktadır. Dolayısı ile, üzerine ışık tutularak aydınlatılacak hiçbir şey, bilgiden daha aydınlık ve parlak olamayacaktır. Diğer taraftan Nebi’nin (sas), ‘Allâhım, faydasız bilgiden Sana sığınırım’ (Tirmizi, 3482; Ebu Davud, 1548) duasını da hatırlamamız gerekmektedir. Kısaca söylemek gerekirse faydalı bilgi, insana mutluluk ve saadet yollarını açan, öteki dünyada da kurtuluşa ve necâta vesile olan bilgidir. Saadet ise, ancak Yüce Allâh’a yakınlık (kurb) ile elde edilir. Kur’ân-ı Kerîm’in işaret ve delaletince, ‘(Hayırda ve iyilikte) Önde olanlar (ruhsal evrimde en ileri düzeye ulaşanlar), Yüce Allâh’a en yakınlaştırılmış (mukarrebun) olanlardır.’ (Vakıa, 56/10-11) İşte bu ‘yakınlaşma’, ancak ‘bilgi’ ve ‘amel’ ile inşa edilebilir.
Bir akademisyen, kesinliğe değil de zanna dayalı bir şekilde kendi içinde bir ibadet nesnesi oluşturmuşsa (mesela günlük dedikodular gibi), bu hali ona Yüce Allâh katında hiçbir fayda sağlamayacağı gibi, büyük bir zarara girmesine de sebep olacaktır. Böyle akademisyenler, ‘zanlarına ve nefislerinin hevâsına uymakta’ (Necm, 53/23), ‘bir bilgileri bulunmamakta ve sadece zanna uymaktadırlar. Halbuki zan, hiçbir şekilde gerçeğin yerini tutmamaktadır’ (Necm, 53/28).
Bir akademisyen, konuları sadece belirli bakış açıları çerçevesinde ele alıyor, alternatif fikirleri ve eleştirel sorgulamayı yok sayıyorsa, sınırlı bir perspektife sahiptir ve dar bakışlıdır. Bu tür bir akademisyen, entelektüel gelişimini ve bilimsel ilerlemeyi sınırlamış, kendi fikirlerini mutlak doğru olarak görme eğilimine kapılmış, eleştirel düşünce kabiliyetini ve yaratıcılığını yitirmiştir. Mevcut paradigmalara sorgulamadan bağlı kalmakta, alternatif bakış açılarını göz ardı etmekte ve kapsayıcı bir yaklaşım geliştirememektedir.
Dar bakışlı akademisyenler, diğer disiplinleri ve bakış açılarını terk eden, yeni fikirlere ve eleştirilere kapalı ve değişime direnen kimselerdir. Onların dar bakış açıları, farklı perspektiflerin görülmesini ve ortaya çıkmasını engellemektedir. Böyle bir akademisyen kendi fikirlerine ve inançlarına sıkı sıkıya bağlıdır, farklı bakış açılarına ise bütünüyle kapalıdır. Akademik dünyanın ve toplumun ihtiyaçlarına cevap veremeyen, sınırlı bir perspektife sahiptir.
Özgür veya geniş bakış açılı akademisyen, akademik dünyanın en değerli ve aranan özelliklerine sahip olan kişidir. Özgür ya da geniş bakış açılı akademisyen, dar kalıplara sıkışmamış, farklı düşüncelere açık, eleştirel düşünme yeteneği gelişmiştir. Yeni fikirleri kucaklar, toplumun sorunlarına duyarlıdır ve bilgiyi insanlığın yararına kullanma amacıyla çalışır. Bu tür bir akademisyen, bilgiye sınır koymadan farklı perspektiflerden bakabilir ve sürekli olarak kendini geliştirir. Sadece kendi uzmanlık alanıyla sınırlı kalmaz. Diğer disiplinlerle de etkileşimde bulunur. Özgür ve geniş bakış açılı bir akademisyen, bilimsel ilerlemeye önemli katkılarda bulunur.
Akademisyen, düşünce ve araştırma süreçlerini dışsal baskılardan bağımsız, eleştirel ve yaratıcı bir yaklaşımla sürdürebilmeli, araştırma konularını, metodolojilerini ve teorik yaklaşımlarını dışsal baskılardan etkilenmeden belirleyebilmelidir. Böyle bir akademisyen, alternatif yöntemler geliştirebilir, farklı disiplinlerden ve perspektiflerden beslenerek zengin ve kapsayıcı bilgi üretebilir. Bilgi dünyasından ayrılmayarak kendini sürekli yeniler ve güncel araştırmaları takip eder. Entelektüel açıdan esnek olur. Kendi uzmanlık alanlarının sınırlarıyla yetinmek yerine, farklı disiplinlerden, kültürlerden ve perspektiflerden beslenerek, daha bütüncül bir anlayış geliştirir.
Özgür bir akademisyen, siyasi, ideolojik veya dışsal baskılardan bağımsız olarak düşüncelerini ifade eder. Entelektüel özgürlük onun için vazgeçilmezdir. Sürekli öğrenme ve keşfetme arzusu taşır. Bilinmeyene karşı meraklıdır ve bu merak, onu yeni araştırma alanlarına yönlendirir. Toplumsal ve evrensel sorunlara karşı duyarlıdır. Bilgiyi, insanlığın refahı ve gelişimi için kullanmayı amaçlar. Özgür akademisyen, bilgiyi çoğaltır, paylaşır ve insanlığın yararına sunar. Bu tür bir akademisyen, bilimsel ve entelektüel ilerlemenin itici gücüdür.
Dar bakışlı, bilgisini güncellemeyen, bağımlı veya muhakeme gücü zayıf bir akademisyenin toplum üzerinde yaratabileceği çeşitli zararlar söz konusudur. Bilgisini güncellemeyen bir akademisyen, yanlış veya eksik bilgilerle toplumu yanıltır. Bu tür bir akademisyen, yeni fikirlere ve yaklaşımlara kapalı olduğu için bilimsel ilerlemeyi yavaşlatır veya durdurur. Alanındaki gelişmeleri ve yöntemleri takip etmez, bilgi üretiminde yenilikçiliğin ve ilerlemenin önünü tıkar. Böylece toplumsal sorunlara getirilebileceği çağdaş çözümleri de kısıtlamış olur.
Bağımlı bir akademisyen, özgürce çalışamaz ve parlak fikirler üretemez. Bağımlı bir akademisyen, finansal, kurumsal ya da ideolojik dışsal baskılar altında kalarak, nesnel bir şekilde araştırma yapma ilkesinden sapar. Sadece kendi alanıyla sınırlı kalan, farklı disiplinlerle etkileşime girmeyen bir akademisyen, karmaşık toplumsal problemlere bütüncül çözümler üretme konusunda yetersiz kalır. Halbuki günümüzün çok boyutlu problemleri, kısmen de olsa farklı disiplinlere hakimiyetle ancak çözülebilir.
Toplumların gelişimi, eleştirel sorgulama yeteneğine dayalıdır. Moderniteden postmoderniteye geçişle beraber akademisyenlerin de sosyal, kültürel ve entelektüel rolle kendilerini yeniden inşa etmeleri gerekmektedir. Bilhassa günümüzde, disiplinleri aşan, daha esnek, farklı bilgi türlerinin bir aradalığına yönelik bir bilgi üretimi vetiresi söz konusudur. Dar bakışlı ve muhakeme gücü zayıf bir akademisyen, var olan bilgi ve paradigmalara sorgusuz sualsiz bağlı kalır. Günümüzde bu durum, akademi dünyasının önemli bir sorunudur. Bu da hataların ve eksikliklerin gözden kaçmasına, ilerlemenin ve gelişimin engellenmesine sebep olur. Halbuki, toplumun gelişmesi için, eleştirel düşünme becerisine, güncel bilgiye ve özgür bir akademik ortama ihtiyaç vardır.
Akademik faaliyetleri metalaşan yetersiz akademisyenler, eleştirel ve sorgulayıcı akademik değerleri etkisizleştirdikleri bir konumda ‘oyunlarını’ sürdürürler. İçinde bulundukları alanın icap ettirdiği yatkınlıklarla donanmayan, başka alandan edinilmiş yatkınlıklarla akademisyen sıfatını taşıyanlar, çoğu zaman yanlış ya da kötü konumlanma, bulundukları konumdan ve durumdan huzursuz olma, bir anlamda yokuş yukarı gitme ve zaman dışı kalma tehlikesiyle karşı karşıyadırlar. Gerekli niteliklere sahip olmayan akademisyenler, alanın güçleriyle mücadele etmeye, yatkınlıklarını yapılara uydurmaktansa, yapıları yatkınlıklarına uygun kılmaya çalışırlar. Bu dar bakışlı akademisyenler, indî perspektifleri doğrultusunda toplumu yanlış yönlendirirler. Bu ise, o toplumun yanlış yollara sapmasına, çoğulcu ve özgür düşünce ortamından mahrum kalmasına yol açar.
Akademisyen, toplumun güvendiği ve saygı duyduğu kişidir. Akademisyen, araştırma ve kültürel aktarımı gerçekleştirebilen, hakikati bulmak için çalışan, ‘tam insanın eğitilmesi’ rolünü üstlenen kimsedir. Eğer bir akademisyen dar bakışlı, bağımlı ve muhakeme gücü zayıf ise, o toplumun akademisyenlere ve genel olarak bilime olan güveni zayıflar. Akademisyenin yetersizliği, toplumun gelişimini engeller, yanlış yönlendirmelere neden olur ve toplumsal ilerlemeyi sekteye uğratır.
Akademisyenliğin iki temel boyutu olan bilimsel bilgiyi üretme ve aktarma misyonları, görünürlük ve popülerlik gibi motivasyonların ön planda olduğu durumlara dönüşmüştür. Bu negatif niteliklere sahip bir akademisyen, yalnızca kendi alanının değil, aynı zamanda toplumun genel bilgi üretimi, eleştirel düşünce kültürü ve yenilikçi çözümler geliştirme kapasitesini de olumsuz etkiler. Bu durum, toplumsal ilerlemenin ve özgür tartışmanın zayıflamasına yol açar. Uzun vadede ise geniş çaplı zararlar doğurur.
Geniş toplum kesimlerinin, dar bakışlı, bilgisini güncellemeyen, bağımlı ve muhakeme gücü zayıf akademisyenlere yönelik alabilecekleri önlemlerden birisi, kendi eleştirel okumalarını ve sorgulamalarını artırmalarıdır. Bunun için, herhangi bir akademik yayını veya bilgiyi değerlendirirken, kaynakları ve argümanları eleştirel bir bakış açısıyla incelemek önemlidir. Sadece bir bakış açısına bağlı kalmadan, mevcut bilgileri çok yönlü sorgulamak, muhtemel eksiklikleri ve önyargıları ortaya çıkaracaktır.
Ayrıca kişilerin kendi bilgi birikimlerini sürekli güncellemeleri, farklı ve güvenilir kaynaklardan güncel bilgiler edinmeleri, kitaplar, bilimsel makaleler, seminerler ve online platformlardan faydalanmaları, bakış açılarını genişletir ve bizleri bilgi kirliliğine karşı dirençli hale getirir. Ayrıca bilginin kaynağını ve doğruluğunu sorgulamak, özellikle sosyal medyada veya popüler kaynaklarda yer alan bilgileri dikkatlice analiz etmek önemlidir. Bu sayede yanıltıcı ve eksik bilgilerden uzaklaşabiliriz.
Bireysel olarak bu adımları atmak, genel bilgi üretiminde ve eleştirel düşünce kültüründe daha dinamik ve sağlıklı bir ortam oluşmasına yardımcı olabilir. Böylece, dar bakışlı yaklaşımların olumsuz etkilerini zamanla azaltmış oluruz. Kişiler, yetersiz akademisyenlerin eksikliklerini kendi çabaları ile telafi etmeye çalışmalıdırlar. Bunun için güncel literatürün takip edilmesi, farklı kaynaklardan bilgiler edinilmesi, dar bakışlı akademisyenin sunduğu tek yönlü bilgilere takılıp kalınmaması, farklı kitaplardan ve makalelerden yararlanılması gerekir.
Her akademisyenin ideal olmadığını kabul etmekle beraber, bu durumu kişisel gelişim için kişinin bir fırsat olarak görmesi de ayrı bir kazanım olabilir. Akademisyenin sınırlılıklarının, kişinin kendi bireysel hedeflerini engellemesine izin vermemek gerekir. Bunun için kişinin kendi değerlerine ve hedeflerine odaklanması kanaatimizce yeterli olacaktır.
اللَّهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ عَلَى عَيْنِ الحَقِّ التِي تَتَجَلَّى مِنْهَا عُرُوشُ الحَقَائِقِ عَيْنِ المَعَارِفِ الأَقْوَمِ صِرَاطِكَ التَّامِّ الأَسْقَمِ
Ey Allâhım! Marifetlerin tecelligâhı ve kaynağı, hakkın hakikatin görünen gözü, hakiki saltanatın onun marifetiyle ancak tecelli ettiği ve edeceği marifetlerin menbaı, Sırat-ı Müstakim’de sebat etme sonucu zirveye taht kuran, o en berrak, pak ve temiz ruh u pak-i Muhammed’e salat ü selam olsun.
© Her hakkı mahfuzdur. İşbu web sitesi ve içeriğine ilişkin tüm fikrî haklar ile her türlü telif hakları www.dinveilim.com sitesine ait olup, 5846 sayılı Kanun hükümlerine tâbidir. www.dinveilim.com sayfalarındaki yazı, resim, fotoğraf, grafik, çizim, vs. her türlü görüntü malzemesinin elektronik ya da matbu bir ortamda yayımlanması kesinlikle yasaktır. Ancak www.dinveilim.com sitesinde yer aldığının belirtilmesi ve doğrudan aktif bağlantı verilmesi şartıyla yazılardan kısa bölümler iktibas edilebilir.
SELAM 