Musa Kâzım GÜLÇÜR
1 / Zilkade / 1445
9 / Mayıs / 2024
İçindekiler
Abstract: The Religious and Intellectual Grounds for Belief in Sacred Texts
Kur’ân-ı Kerîm’de Adı Geçen Kitaplar
أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيطَانِ الرَّجِيمِ
بِـسْـــــــــــــــــــــــــــــــمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم
وَالَّذٖينَ يُؤْمِنُونَ بِمَا اُنْزِلَ اِلَيْكَ وَمَا اُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ وَبِالْاٰخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ
“(O takva sahipleri ki) Sana indirilene (Kur’ân-ı Kerîm’e) ve senden önce indirilenlere (Kütüb-ü Semâviye’ye) inanırlar. Ahirete de şüphesiz bir şekilde inanırlar.”
(Bakara, 2/4)
اٰمَنَ الرَّسُولُ بِمَا اُنْزِلَ اِلَيْهِ مِنْ رَبِّهٖ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ اٰمَنَ بِاللّٰهِ وَمَلٰئِكَتِهٖ وَكُتُبِهٖ وَرُسُلِهٖ
“Peygamber (Hz. Muhammed), Rabbinden kendisine indirilene (Kur’ân-ı Kerîm’e) iman etti. Müminler de (Kur’ân-ı Kerîm’e) iman ettiler. Bütün müminler, Allâh’a, meleklerine, kitaplarına ve peygamberlerine iman ettiler.”
(Bakara, 2/285)
يَا اَيُّهَا الَّذٖينَ اٰمَنُوا اٰمِنُوا بِاللّٰهِ وَرَسُولِهٖ وَالْكِتَابِ الَّذٖى نَزَّلَ عَلٰى رَسُولِهٖ وَالْكِتَابِ الَّذٖى اَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ وَمَنْ يَكْفُرْ بِاللّٰهِ وَمَلٰئِكَتِهٖ وَكُتُبِهٖ وَرُسُلِهٖ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا بَعٖيدًا
“Ey iman edenler! Allâh’a, Peygamberine (Hz. Muhammed’e), Peygamberine indirdiği kitaba (Kur’ân-ı Kerîm’e) ve daha önce indirdiği kitaba iman edin. Kim Allâh’ı, meleklerini, kitaplarını, peygamberlerini ve ahiret gününü inkâr ederse, derin bir sapıklığa düşmüş olur.”
(Nisa, 4/136)
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَوْمًا بَارِزًا لِلنَّاسِ فَأَتَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا الإِيمَانُ قَالَ :
أَنْ تُؤْمِنَ بِاللَّهِ وَمَلاَئِكَتِهِ وَكِتَابِهِ وَلِقَائِهِ وَرُسُلِهِ وَتُؤْمِنَ بِالْبَعْثِ الآخِرِ .
Ebu Hüreyre (ra) rivayeti ile, Şanı Yüce Nebi (ﷺ), bir gün insanlarla otururken, (Melek) Cebrâîl (as) gelmiş ve ‘İman nedir?’ diye sormuştur. Allâh Resulü (ﷺ) şöyle cevap vermiştir:
“İman, Allâh’a, meleklerine, kitabına, O’na kavuşmaya, resullerine ve yeniden diriltilişe inanmandır.”
(Müslim, 8; Buhari, 50)
والحمد لله رب العالمين، والعاقبة للمتقين، اللَّهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ عَلَى عَيْنِ الرَّحْمَةِ الرَّبَّانِيَةِ وَاليَاقُوتَةِ المُتَحَقِّقَةِ الحَائِطَةِ بِمَرْكَزِ الفُهُومِ والمَعَانِي، وَنُورِ الأَكْوَانِ المُتَكَوِّنَةِ الآدَمِي، صَاحِبِ الحَقِّ الرَّبَّانِي، البَرْقِ الأَسْطَعِ بِمُزُونِ الأَرْبَاحِ المَالِئَةِ لِكُلِّ مُتَعَرِّضٍ مِنَ البُحُورِ وَالأَوَانِي، وَنُورِكَ اللاَّمِعِ الذِي مَلأْتَ بِهِ كَوْنَكَ الحَائِطِ بِأَمْكِنَةِ المَكَانِي، اللَّهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ عَلَى عَيْنِ الحَقِّ التِي تَتَجَلَّى مِنْهَا عُرُوشُ الحَقَائِقِ عَيْنِ المَعَارِفِ الأَقْوَمِ صِرَاطِكَ التَّامِّ الأَسْقَمِ، اللَّهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ عَلَى طَلْعَةِ الحَقِّ بَالحَقِّ الكَـنْزِ الأَعْظَمِ إِفَاضَتِكَ مِنْكَ إِلَيْكَ إِحَاطَةِ النُّورِ المُطَلْسَمِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَعَلَى آلِهِ صَلاَةً تُعَرِّفُنَا بِهَا إِيَّاهُ
رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي
(20/25 ، سُورَةُ طه)
Alemlerin Rabbi Allâh’a hamd olsun. Hüsn-ü âkıbet müttakiler içindir. Allâhım! Rabbânî rahmetin olan Zât’a, bütün anlayış ve manaların merkezini kuşatmış ve hakikatine erişmiş o biricik yakuta, insana ait bütün oluşumların nuruna, Rabbânî hakkın sahibine, Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretlerine yönelmiş, (akılları, kalpleri ve ruhları itibarı ile) denizler ve kaplar genişliğindeki herkesi, bol rahmet bulutlarıyla dolduracak olan o en parlak şimşeğe, mekân alemindeki tüm mekânları kendisiyle kuşattığın o en parlak nuruna salât ve selam et.
Allâhım! Hakikatlerin zirvelerinin tecelli ettiği hakikate, maarifin en olgun membaına, sırat-ı müstakîmin zirvesine, o en berrak ruh u pak-i Muhammed’e (ﷺ) salat ve selam olsun.
Allâhım! Hak ve hakikatin apaçık yüzüne, tükenmek bilmeyen hazinenin mümessiline, Sen’den Sana tılsımlı nurun Muhammed Mustafa’ya, âl ve ashabına salât et. Allâhım! Bizlere onu tanıtacağın salatlar ve selamlar eyle. Âmin…
Abstract: The Religious and Intellectual Grounds for Belief in Sacred Texts
Kur’ân-ı Kerîm, Kadir Suresi
In Islam, one of the six core beliefs is that the Almighty Allâh revealed scriptures containing His commands and prohibitions to His selected prophets, and all these revelations are considered true and authentic. These scriptures are known as “Heavenly Books”, signifying that they are the books bestowed by Allâh Almighty. The divine books are compilations of the revelations sent by Almighty Allah to His prophets.
The article explores the pillars of faith, structured in two segments by the will and blessing of Almighty Allâh. The first segment addresses the subjects referenced in the Holy Qur’an, authentic hadiths, and the prophets bestowed with divine scriptures and revelations.
The Holy Qur’an often emphasizes the significance of the ‘belief in the books’ principle in its verses. These verses typically underscore the importance of faith in the books and scriptures of Almighty Allâh revealed through Angel Gabriel. This belief is unequivocally prescribed in the Holy Qur’an like that:
“Declare (O Muslims): We believe in Allâh and in what has been revealed to us, and in what was revealed to Abraham, Ishmael, Isaac, Jacob, and the tribes, as well as in what Moses, Jesus, and the Prophets received from their Lord. We do not differentiate among them; to Him, we are submitters.” (Al-Baqarah, 2/136)
This verse instructs us to believe in the books referenced, their original messages, and the validity of each Sharia in its respective era. The cornerstone of this belief is faith in Almighty Allâh, a tenet central to all true religions. Furthermore, the verse directs us to trust the scriptures given to all prophets and the sacred texts, including the Holy Qur’an, which was bestowed upon Muslims.
Belief in sacred texts is a fundamental part of faith in the existence of Almighty Allâh, His oneness, the presence of angels, and the commissioning of prophets. Almighty Allâh, through His selected prophets, revealed books to steer humanity toward the correct path. Faith in these texts enables individuals to uphold the natural harmony and order of the world. It allows them to recognize actions that align with the will of the Almighty, shun those that do not, and comprehend their responsibilities to Him, themselves, and their community. Believing in sacred texts involves completely embracing the teachings, guidance, commands, and prohibitions these holy books contain.
Belief in sacred texts entails embracing the core tenets outlined within these scriptures. Such tenets encompass the worship of a Supreme Being, the encouragement of virtuous conduct and deeds, commitment to high ethical standards, and the eschewal of harmful actions. Moreover, this belief encompasses comprehending the doctrines and rules that shape societal and political structures.
For the faithful, embracing the teachings of Divine scriptures is an acknowledgment that their personal, social, and philosophical lives are influenced by divine revelation. These sacred texts show the words of Almighty Allâh, carrying consistent sources and messages. Their primary aim is to enlighten individuals about the existence and oneness of Almighty Allâh, underscoring that He alone deserves adoration. Moreover, they serve as a compass to eschew erroneous ways and to resist the sway of devils and their acolytes.
Faith in the holy scriptures of Almighty Allâh encompasses four crucial elements that should be contemplated:
1. “Belief in the books” signifies unwavering faith in the divine scriptures, acknowledging that they were revealed by Allâh Almighty, free from any doubt or hesitation.
2. “Belief in the books” signifies a firm conviction that the scriptures and pages referred to in the Holy Qur’an and Sunnah were divinely revealed by Allâh. “Belief in the books” refers to the Holy Qur’an revealed to the esteemed Prophet Muhammad (pbuh), the Torah given to Moses (pbuh), the Bible revealed to Jesus (pbuh), and the Psalms bestowed upon David (pbuh). The blessings and peace of Almighty Allâh be upon our Prophet and all prophets, their kin, and companions. It is essential to acknowledge that although the “pages” (suhuf) referred to in the Holy Qur’an have not endured to our times, divine truths can still be discovered in sacred texts like the Torah and the Bible.
The Torah, Bible, and Psalms are held in high esteem by Jews and Christians alike. But, these sacred texts have experienced various alterations and distortions throughout history. Believers regard the original texts as the divine words of Almighty God, yet they recognize that the texts, as they exist today, have been prone to corruption.
The fact is clearly stated in the next verse from the Qur’an:
“Can you still hold onto the hope that they will stay loyal to you when there are those among them who, after understanding the Word of God, choose to change it while fully conscious of their deeds?” (Al-Baqarah, 2/75)
It should be noted that when Muslims express belief in the “Torah of Moses,” it does not imply belief in the Torah’s first five books, Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, and Deuteronomy. This distinction arises because Muslims hold that the original Torah, revealed to Moses, differs from the current version. Muslims believe the original Torah was the true revelation from God. This concept also extends to the Bible.
3. “Belief in the books” signifies absolute faith in all the truths revealed by Almighty Allâh in the Holy Qur’an and the earlier scriptures. Should a Muslim reject a truth disclosed in the Holy Qur’an, their faith in Almighty Allâh’s books would be forfeited. This is rooted in the clear pronouncements made in a Qur’anic verse by Almighty Allâh.
“Do you believe in parts of the Scripture and reject other parts? What is the fate of those who do so, except disgrace in this worldly life, and they will be severely punished on the Day of Resurrection. For Allah is not oblivious to what you do.” (Al-Baqarah, 2/85)
4. “Belief in the books” signifies living according to the Holy Qur’an, accepting its commands and prohibitions, and fully submitting to its guidance. The Holy Qur’an, the final revelation from Almighty Allâh, supersedes all earlier revelations. It, along with the teachings of the Glorious Prophet Muhammad as detailed in the Sunnah, holds all the guidance and instructions necessary for Muslims.
The Almighty Allâh addresses this matter in the Holy Qur’an:
“We have revealed the Scripture to you with whole truth, affirming the Scriptures that came before it and as a guardian over them. So, judge among them by what Allah has revealed, and do not follow their desires over the truth that has come to you. For each of you, We have prescribed a law and a method. Had Allah willed, He has made you one nation, but He intends to test you with what He has given you, so compete in doing good. You will all return to Allah, and He will clarify the matters in which you differ.” (Al-Maʾidah, 5/48)
The interpretation of this verse orders that the Holy Qur’an is paramount and supersedes the scriptures that came before it. Provisions from earlier divine texts are acceptable if they are ratified by the Holy Qur’an. Conversely, adhering to any part of the earlier scriptures that conflicts with the Holy Qur’an is deemed incorrect because it shows a manifest departure from the truth.
Faith in the scriptures entails acknowledging that divine revelation extended from Adam to Prophet Muhammad (PBUH) and culminated with the Holy Qur’an.
Önsöz
“(Her şeyi) Yaratan Rabbinin adı ile (Besmele çekerek Kur’ân-ı Kerîm’i) oku.”
(Alak Suresi, 96/1)
Bu makalemizde, Yüce Allâh’ın izni ve inayeti dairesinde, kitaplara iman bahsine, hem Kur’ân-ı Kerîm’de beyan edilen hem de sahih hadîs-i şerîflerde varid olan sahifeler konusuna, ayrıca kendilerine sahifeler ve kitaplar gönderilen peygamberlere (ase) muhtasar bir şekilde yer vermeye çalışacağız.
“Kitaplara iman” demek, Yüce Allâh’ın seçmiş olduğu üstün nitelikli peygamberlerine (ase), emir ve yasaklarını ihtiva eden sahifeler ve kitaplar indirdiğine, bunların hepsinin doğru ve gerçek olduğuna kuşkusuz bir şekilde inanmak demektir. “Kitaplara iman”, altı temel iman esasından biridir. Yüce Allâh tarafından indirilmiş kitaplara, “Kütüb-ü ilahiye, Kütüb-ü Münezzele, Kütüb-ü Semâviye” de denmektedir.
Giriş
Kur’ân-ı Kerîm, “kitaplara iman” rüknünün önemini ve gerekliliğini, açık ve sarih şekilde beyan eder. Ayet-i kerimelerden bir kısmında, Yüce Allâh’ın Cebrâîl (as) vasıtası ile indirdiği “kitaplara iman” vazifesi emir formunda gelir:
قُولُوا اٰمَنَّا بِاللّٰهِ وَمَا اُنْزِلَ اِلَيْنَا وَمَا اُنْزِلَ اِلٰى اِبْرٰهٖيمَ وَاِسْمٰعٖيلَ وَاِسْحٰقَ وَيَعْقُوبَ وَالْاَسْبَاطِ وَمَا اُوتِىَ مُوسٰى وَعٖيسٰى وَمَا اُوتِىَ النَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ اَحَدٍ مِنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ
“Deyiniz ki, ‘Biz, Allâh’a ve bize indirilene (Kur’ân-ı Kerîm’e), İbrahim’e, İsmail’e, İshak’a, Yakub’a, Esbât’a indirilmiş olana, Musa ile İsa’ya verilmiş olana, Rab tarafından peygamberlerine verilmiş olanlara iman ettik. Biz onlardan hiçbirisinin arasını ayırmayız. Biz, O’na (Allâh Azîmüşşan’a) teslim olmuş kimseleriz.” (Bakara, 2/136)
Âyet-i kerimedeki hitap bu ümmete yöneliktir. Müslümanların neye iman etmeleri gerektiğini açıklamaktadır. Ayet-i kerimede sayılan kitaplara, orijinal muhteviyatlarına, bu şeriatlerden her birinin kendi zamanlarında hak olduğuna inanmamız açık bir emirdir. Çünkü bütün peygamberler (ase), tevhid, nübüvvet, haşir ve adalet gibi, özü İslam olan temeller üzerinde ittifak etmişlerdir.
Ayet-i kerimede, öncelikle “Yüce Allâh’a iman” emri en temel bir rükün olarak yer almaktadır. Yüce Allâh’a iman, bütün hak dinlerin ortak inanç ilkesidir. Daha sonra, Müslümanlara indirilen Kur’ân-ı Kerîm ile birlikte, bütün peygamberlere indirilmiş sahifelere ve verilmiş kutsal kitaplara (Tevrat, İncil ve Zebur) inanılması emredilmektedir.
Ayet-i kerimede geçen “Esbât”, “sıbt” kelimesinin çoğulu olup, bir kökten türeyen insanlar topluluğunu ifade etmektdir. Türkçemizde “kabile, soy” kelimelerinin karşılığı olarak görülebilir. Yakub oğullarından türeyen kabilelerden her birine “sıbt” denilmektedir.
Kitaplara iman, Yüce Allâh’ın varlığına ve birliğine, meleklerinin bulunduğuna ve ümmetlerini irşad için peygamberler görevlendirdiğine iman etmektir. Yüce Allâh, insanlara doğru yolu göstermeleri için, seçtiği üstün nitelikli peygamberleri aracılığı ile kitaplar indirmiştir.
Kitaplara iman, Yüce Rabbin rızasına uygun davranışların bilinebilmesini ve uygulanabilmesini temin eder. Razı olmadığı tutumların ve davranışların anlaşılabilmesini ve kaçınılabilmesini netice verir. Kalbî, aklî ve ruhsal bir yöneliştir.
Kitaplara iman, insanların Yüce Rabb’e, kendilerine ve toplumlarına karşı görevlerinin neler olduğunu kavramalarını, sorumluluklarını ne şekilde ifa edilebileceklerini anlamalarını sağlar.
Kitaplara iman, İlahi kitapların muhteviyatında yer alan emirleri ve yasakları gönüllü bir şekilde icra etmeye yönlendirir, yeryüzünde sosyal düzenin ve ahengin, ilâhî talimatlar ve tavsiyeler doğrultusunda korunmasına ve muhafazasına sevk eder.
Kitaplara iman, İlahi kitaplarda tebliğ edilen temel inanç esaslarını, Yüce Rabb’e yönelik ibadet şekillerini, yapılması ya da yapılmaması gereken davranışları ve eylemleri tereddütsüz kabul demektir.
Kitaplara iman, takip edilmesi gereken güzel ahlâk ilkelerini, kaçınılması zaruri kötü ahlâk unsurlarını, siyasal ve toplumsal hayatı düzenleyen ilke ve kuralları, en küçük bir soru işaretine yer vermeden kabul etme ve uygulama demektir.
Kitaplara iman, inançta kesin olmayı, düşünce dünyasını, bireysel ve toplumsal hayatı, İlahi vahyin istediği şekilde biçimlendirmeyi ve düzenlemeyi içtenlikle onaylama demektir.
Bütün ilâhî kitaplar, Yüce Allâh’ın kelam ve kudret sıfatlarını yansıtmaktadır. Kaynakları ve taşıdıkları mesajlar açısından hepsi birdir. İlahi kitaplar, Yüce Allâh’ın varlığını ve birliğini, sadece O’na kulluk edilebileceğini bildirmiş, yanlış yollara gidilmemesi, şeytanlara ve takipçilerine uyulmaması konusunda çok açık yönergeler getirmişlerdir (Enbiya, 21/25; Nahl, 16/36).
Yüce Allâh’ın kutsal kitaplarına iman, şu dört hususu zorunlu olarak kapsar:
1. İlâhî kitapların Yüce Allâh tarafından indirildiğine, kalp ve zihin dünyasında en küçük bir şüphe ya da tereddüte yer vermeden net bir şekilde inanmak.
Bir diğer tabir ile, bu çok temel iman rüknü konusunda, kesin inançlı bir birey, yani mümin olmak.
2. Kur’an-ı Kerîm ve Sünnet-i Sahîha’da adı geçen kitapların ve sahifelerin indirildiğine, net ve kesin bir şekilde inanmak.
Kur’an-ı Kerîm’in andığı suhuflar, günümüze kadar ulaşmamıştır. İlâhî kitaplar ise, başta Şanlı Nebi Habibullâh Hz. Muhammed’e (ﷺ) indirilen kitabımız Kur’an-ı Kerîm, ayrıca Kelîmullâh (Bakara, 2/253; Nisa, 4/164) Hz. Musa’ya (as) indirilmiş Tevrat, Kelimetullâh ve Ruhullâh (Nisa, 4/171) Hz. İsa’ya (as) indirilmiş İncil ve Ze’l-Eyd (Sad, 38/17, güçler bahşedilmiş) Hz. Davud’a (as) verilmiş Zebur’dur. (Yüce Allâh’ın salât ve selâmı başta Efendimiz’e, sonra da bütün peygamberlere, âl ve ashablarının üzerine olsun).
Yahudi ve Hıristiyanların bugün ellerinde bulunan, Tevrat, İncil ve Zebur olarak anılan kitaplar, orijinalliklerinin bir kısmını hala içeriyor olabilirler. Ancak, bu ilâhî kitapların, günümüze kadar gelen süreç içerisinde, çeşitli yönleri ile tahrif edildiğine şüphe yoktur. Müminler, bu kitapların asıllarının, Yüce Allâh’ın kelâmı olduğunu kabul etmekle yükümlü oldukları kadar, halihazırda elde bulunan biçimlerinin bozulmuş olduğunu kabul ile de yükümlüdürler. Şimdi aktaracağımız ayet-i kerime, bizleri bu konuda açık bir şekilde uyarmaktadır:
اَفَتَطْمَعُونَ اَنْ يُؤْمِنُوا لَكُمْ وَقَدْ كَانَ فَرٖيقٌ مِنْهُمْ يَسْمَعُونَ كَلَامَ اللّٰهِ ثُمَّ يُحَرِّفُونَهُ مِنْ بَعْدِ مَا عَقَلُوهُ وَهُمْ يَعْلَمُونَ
“Şimdi, bunların size inanacaklarını mı umuyorsunuz? Onlardan bir zümre vardır ki, Allâh’ın kelâmını dinler, akılları aldıktan sonra, bilerek tahrif ederlerdi.” (Bakara, 2/75)
Dolayısıyla, mesela “Hz. Musa’nın (as) Tevrat’ına inanmak” demek, bir Müslümanın, Tevrat’ın şu andaki Tekvin (Musa’nın Birinci Kitabı), Çıkış (Musa’nın İkinci Kitabı), Levililer (Musa’nın Üçüncü Kitabı), Sayılar (Musa’nın Dördüncü Kitabı) ve Tesniye (Musa’nın Beşinci Kitabı) adı ile elimizde bulunan ilk beş kitabına inandığı anlamına gelmemektedir. İlk nazil olan Tevrat ile günümüzdeki Tevrat farklı nüshalardır. Müslümanlar, ilk nazil olan Tevrat’ın hak kitap olduğuna inanırlar. İnciller için de Tevrat’taki tutum geçerlidir.
3. Yüce Allâh’ın, Kur’an-ı Kerîm’de ve önceki ilâhî kitaplarda indirdiği hakikatlerin bütününe, tereddütsüz bir şekilde inanmak.
Mesela bir kimse, Kur’an-ı Kerîm’in hükümlerine inandığını söylerken, bildirdiği başka bir gerçeği reddediyorsa, Yüce Allâh’ın kitaplarına olan imanı terk etmiş duruma düşer. Çünkü Yüce Allâh şöyle buyurmaktadır:
اَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَابِ وَتَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَمَا جَزَاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذٰلِكَ مِنْكُمْ اِلَّا خِزْىٌ فِى الْحَيٰوةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ الْقِيٰمَةِ يُرَدُّونَ اِلٰى اَشَدِّ الْعَذَابِ وَمَا اللّٰهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ
“Yoksa siz Kitab’ın (fidyeye ait) bir kısmına inanıyorsunuz da (katl-i nefsi, nefyi ve kötülükte yardımlaşmayı yasaklayan) diğer kısımlarını inkâr mı ediyorsunuz? İçinizden böyle yapanların cezası, dünya hayatında bir rüsvaylıktan (esir ve makhur yaşamaktan) başka (bir şey) değildir. Kıyamet gününde de onlar, azabın en çetinine itileceklerdir. Allâh, ne yaparsanız (hiç birinden) gafil değildir.” (Bakara, 2/85)
İslâm öncesi Medine’de, putperest/müşrik Evs ve Hazrec kabileleri arasında savaşlar oluyordu. Ehl-i kitaptan Medine’deki Benî Kaynuka ve Benî Nadîr Yahudileri, putperest/müşrik Hazrec kabilesini, Benî Kurayza Yahudileri de putperest/müşrik Evs kabilesini destekliyorlardı. Tevrat’ın açık yasağına rağmen, Benî Kaynuka ve Benî Nadîr Yahudileri, destekledikleri farklı müşrik kabileler için birbirleri ile savaşıyor, düşman kategorisine aldıkları dindaşlarını yurtlarından sürüyor, birbirlerinden esirler ediniyorlardı. Ele geçirdikleri dindaşları olan esirleri, bu defa Tevrat’ın emirlerine uyarak, mübadele yoluyla veya fidye vermek sureti ile kurtarıyorlardı. Böylece Tevrat’ın bir kısmına inanıp, bir kısmını da terk etmiş duruma düşüyorlardı.
Kuran-ı Kerîm, ehl-i kitabın bu çelişkisini göstererek, Müslüman toplumların dini hükümlerini bozmamalarını, Kur’an-ı Kerîm’in bir kısmına inanıp diğer kısmını terk etmemelerini, açık bir şekilde emir ve tavsiye buyurmaktadır.
4. Kur’an-ı Kerîm’e uygun yaşamak, emir ve yasaklarından razı olmak, ona kesin bir şekilde teslim olmak.
Yüce Allâh’ın önceki vahiylerinin tamamı, son vahiy Kur’an-ı Kerîm ile yürürlükten kaldırılmıştır. Müslümanların ihtiyaç duyduğu her şey, Kur’an-ı Kerîm’de ve Şanlı Nebi Hz. Muhammed’in (ﷺ) sahih sünnetinde açıklıkla belirttiği yönergelerde mevcuttur.
Yüce Allâh, Kur’an-ı Kerîm’in diğer kutsal kitaplar üzerindeki hakemlik keyfiyetini şöyle beyan buyurur:
وَاَنْزَلْنَا اِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا اَنْزَلَ اللّٰهُ وَلَا تَتَّبِعْ اَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا وَلَوْ شَاءَ اللّٰهُ لَجَعَلَكُمْ اُمَّةً وَاحِدَةً وَلٰكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فٖى مَا اٰتٰیكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ اِلَى اللّٰهِ مَرْجِعُكُمْ جَمٖيعًا فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فٖيهِ تَخْتَلِفُونَ
“Sana da, ellerindeki kitabı doğrulayıcı ve şahit (tahrîf edilen ile edilmeyeni ayırt etme konusunda kendisine güvenilen) olarak, bu hak kitabı (Kur’an-ı Kerîm’i) indirdik. Artık, onların arasında Allâh’ın indirdiği ile hükmet. Sana gelen doğru (hükümleri) bırakıp da onların heveslerine uyma. Biz, sizden her biriniz için bir şeriat ve yol belirledik. Allâh dileseydi, sizleri tek bir ümmet yapardı. Fakat size verdiği (çeşitli şeriatlerle) sizi denemek için (böyle yapmamıştır). Artık hayırlı işlerde birbirinizle yarışınız. Hepinizin dönüşü, (sadece) Allâh’adır. Allâh, ayrılığa düştüğünüz hususları size haber verecektir.” (Maide, 5/48).
Bu ayet-i kerime, diğer unsurlara ek olarak, Kur’ân-ı Kerîm’in kendisinden önce gönderilmiş ilahî kitaplara fevkaniyetini ve rüçhaniyetini (üstünlüğünü ve seçkinliğini) açık bir şekilde belirlemektedir. Ayet-i kerimede, “Onların arasında Allâh’ın indirdiği ile hükmet” cümlesi ile Yüce Allâh, Kur’ân-ı Kerîm’deki hükümler gereğince amel etmeyi Müslümanlar üzerine farz kılmıştır. Dolayısıyla, daha önceki ilâhî kitaplarda yer alan herhangi bir hüküm, Kur’an-ı Kerîm tarafından da tasdik edilip kabul ediliyorsa bir sorun bulunmamaktadır. Ancak daha önceki kitapların, Kur’ân-ı Kerîm’e aykırı hükümlerine tabi olmak, kesin bir şekilde yanlıştır, doğruluktan açık bir şekilde sapmaktır.
Bu ayet-i kerimede yer alan “şir’at” kelimesi, Yüce Allâh’ın kitapları vasıtası ile indirdiği hükümlerin özel adıdır. “Minhâc” kelimesi ise, “açık, kolay yol, metot” anlamlarına gelmektedir. Bazı yorumculara göre “minhâc” kelimesi, şerîatın yüksek ahlâkını betimlemektedir. “Şerîat” kelimesi, semâvî dinleri nitelemek için de kullanılır. Mesela, “Hz. Musa’nın (as) şeriatı” gibi. “İslâm şeriatı” dediğimizde ise, İslâm dini ve onun özellikle amele ilişkin hükümleri kast edilmiş olur. “Şeriat” kelimesi; Şûrâ, 42/13 ve 21 ile Câsiye, 45/18’de de geçmektedir.
Kitaplara iman, temelde Yüce Allâh’ın gönderdiği sahifelere ve kitaplara, vahyin ilk peygamber Safiyyullâh Hz. Adem’den (as), son peygamber Habîbullâh Hz. Muhammed’e (ﷺ) kadar sürdüğüne, en son ve mükemmel biçimde Kur’ân-ı Kerîm ile tamamlandığına kesin bir şekilde inanmak demektir.
Kur’ân-ı Kerîm’de Adı Geçen Kitaplar
Kur’ân-ı Kerîm’de, ilâhî kitaplardan dördünün adı yer almaktadır. Bu kitaplar; 1. Halîlullâh Hz. İbrahim’e (as) ve Kelîmullâh Hz. Musa’ya (as) verilen Sahifeler, 2. Ayrıca yine Kelîmullâh Hz. Musa’ya (as) indirilen Tevrat, 3. Güçler bahşedilmiş Hz. Davud’a (as) verilen Zebur ve 4. Ruhullâh Hz. İsa’ya (as) indirilen İncil’dir. Bu kitapların her birinin ve Yüce Allâh’ın diğer peygamberlerine (ase) gönderdiği diğer kitapların, tam bir vahiy oldukları, her Müslüman’ın kesin ve temel inancıdır.
Net bir şekilde tekraren belirtmeliyiz ki, Yüce Allâh’ın gönderdiği son kutsal kitabımız Kur’ân-ı Kerîm haricindeki diğer ilâhî kitaplar, çeşitli sebeplerden dolayı günümüze kadar orijinalliklerini muhafaza edememişlerdir. Mesela Kur’an-ı Kerîm’de, Halîlullâh Hz. İbrahim’e (as) ve Kelîmullâh Hz. Musa’ya (as) verildiği zikredilen “Sahifeler” (A’lâ, 87/19) artık mevcut değillerdir, kaybolmuşlardır. Geride kalan diğer ilahî kitaplar ise, çeşitli şekillerde tahrif edilmiş, kelimelerin anlamları üzerinde değişiklikler yapılmıştır. Bu tahrifin oldukça çarpıcı bir örneği, çalışmamız içerisinde açık bir şekilde görülecektir.
Suhuf/Sahifeler
Tâcü’l-Luġa adlı sözlüğüyle tanınan dil âlimi Hammâd el-Cevherî’ye (v. 400/1009) göre, “suhuf” ve “sahâif” kelimeleri “sahife” kelimesinin çoğuludur ve “kitap” anlamına gelmektedir.[1]
Lisânü’l-ʿArab adlı ansiklopedik sözlüğüyle tanınan dil âlimi, edip ve Şâfiî fakihi İbn Manzûr’a (v. 711/1311) göre de bu kelime, “yazmak” anlamındaki “sahafa” kökünden türemiştir ve “yayılmış/açılmış şey, üzerine yazı yazılacak veya yazılmış nesne, kâğıt” demektir. Bu kökten diğer bir kelime ise, iki kapak arasında toplanmış olan sahifeleri ifade eden “mushaf” kavramıdır.[2]
Genel olarak İslâmi literatürde “suhuf” kelimesi, kutsal metinleri ya da kitap olarak bir araya getirilmiş yazıları, ayrıca sahâbe ve tâbiîn tarafından tedvin edilen erken dönem hadis metinlerini ifade etmek için kullanılmaktadır.
Kur’ân-ı Kerîm’de “suhuf/kitap” kelimesi, sekiz kadar ayet-i kerimede yer almakta ve şu anlamlara gelmektedir:
1. (صُحُفٍ مُكَرَّمَةٍ مَرْفُوعَةٍ مُطَهَّرَةٍ) “Çok şerefli, kadri yüce, tertemiz sahifeler/kitaplar..” (Abese, 80/13-14) ve (صُحُفًا مُطَهَّرَةً) “Tertemiz sahifeler/kitaplar..” (Beyyine, 98/2)
Bu terkiplerdeki “suhuf” kelimesi ile, Kur’ân-ı Kerîm’in kendisi kastedilmektedir. Yüce Allâh, Kur’ân-ı Kerîm’i her türlü tahrif ve tağyirden koruduğunu, sıkı bir şekilde tahkim ettiğini beyan ederken, “suhuf” kelimesini seçmiştir. İbn Abbas Hazretlerine (ra) göre de bu ayet-i kerimelerdeki “tertemiz” vasfı, “Kur’ân-ı Kerîm’in her türlü yalandan, şüpheden, nifaktan ve yanlışlıktan uzak olması” anlamındadır.[3]
2. (الصُّحُفِ الْاُولٰى) “Önceki sahifeler/kitaplar..” (Tâhâ 20/133; A‘lâ, 87/18)
Daha önceki peygamberlere (ase), Yüce Allâh tarafından vahyedilen kutsal kitaplar demektir.
3. (صُحُفِ اِبْرٰهٖيمَ) “İbrahim’in kitabı/sahifeleri..” (Necm, 53/37; A‘lâ, 87/19)
Halîlullâh Hz. İbrahim’e (as) verilen kitap kastedilmektedir.
4. (صُحُفِ مُوسٰى) “Musa’nın kitabı/sahifeleri..” (Necm, 53/36; A‘lâ, 87/19)
Kelîmullâh Hz. Musa’ya (as) vahyedilen sahifelere ve Tevrat’a işaret edilmektedir.
5. (وَاِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ) “(Herkesin işlemiş olduğu amellerin kaydedilmiş olduğu) Sahifeler/kitaplar (hesap görülmek üzere) yayınlandığı zaman..” (Tekvîr, 81/10)
İnsanların, dünyada iken işledikleri amellerin kaydedildiği ilâhî kayıtlara ya da amel kitaplarına temas edilmektedir.
Kur’ân-ı Kerîm’de ayrıca, “sahifeler/kitaplar” anlamında görülebilecek “levhalar” (A‘râf, 7/145, 150, 154) kelimesi de kullanılmıştır. Kelâm, felsefe, tefsir ve usûl-i fıkıh alanlarına dair çalışmalarıyla tanınan Eş‘arî âlimi Fahreddin er-Râzî (v. 606/1210), Kelîmullâh Hz. Mûsâ’ya (as) Tûr’da verilen, ilâhî emir ve öğütleri içeren, “levhalar” kelimesi ile, “sahifeler/kitaplar” kelimesinin (Necm, 53/36; A‘lâ, 87/19) eş anlamlı olduğunu kabul etmektedir.[4]
Kur’ân-ı Kerîm’de, bütün semavi kitaplar “suhuf” olarak isimlendirilmiştir. Semavi kitapların aynı ismi almaları, birbirlerini tasdik etmelerine ve kaynaklarının birliğine delalet etmektedir.
Kur’ân-ı Kerîm’den baktığımızda, “suhuf/sahifeler/kitapların” içeriklerinin, Yüce Allâh’ın varlığı ve birliği, yüksek sıfatları, peygamberler, kader ve ahiret hayatı gibi temel inanç esasları olduğu görülmektedir. Sahifelerin, bu temel rükünlerin yanı sıra, ibadet, muamelat ve ahlâka ilişkin bilgileri içerdiği de rahatlıkla anlaşılabilir. Müminler, sahifelerin Yüce Allâh katından geldiğine inanmakla yükümlüdürler.
Kur’ân-ı Kerîm’de Necm Suresi’nde, Halîlullâh Hz. İbrahim’in (as) ve Kelîmullâh Hz. Musa’nın (ase) sahifelerindeki yönergelerde neler bulunduğundan haberlerinin olup olmadığı, muhataplarına şu şekilde sorulmaktadır:
اَمْ لَمْ يُنَبَّاْ بِمَا فٖى صُحُفِ مُوسٰى وَاِبْرٰهٖيمَ الَّذٖى وَفّٰى
“Yoksa kendilerine, Musa’nın ve (Yüce Allâh’tan aldığı peygamberlik) vazifesini tastamam ifa eden İbrahim’in sayfalarındaki (dini emir ve yasaklara yönelik şu) haberler de mi ulaştırılmadı?” (Necm, 53/36-37)
Kur’ân-ı Kerîm burada açık bir soru sormakta ve bu soruyu, sonraki ayetlerde ayrıca tafsil etmektedir. Meâlen söylersek, hem Halîlullâh Hz. İbrahim’in (as) hem de Kelîmullâh Hz. Musa’nın (as) sayfalarında şu hakikatlerin yer aldığı beyan edilmektedir:
1) Hiçbir günahkâr, başkasının günahını yüklenmez.
2) İnsana, çalışmasından başka bir şey yoktur.
3) Çalışmasının karşılığını ileride görecektir.
4) Çalışmasının karşılığı, en tam bir şekilde verilecektir.
5) Herkes en sonunda, Yüce Rabbin huzuruna varacaktır. (Necm, 53/38-42)
Yüce Nebi (ﷺ), Kur’ân-ı Kerîm’in Necm, 53/36-37’de yer alan sorusunu, Ebu Zer (ra) rivayeti ile şu şekilde açmıştır:
Hadis ve fıkıh âlimi İbn Hibban’ın (v. 354/965) Sahih’inde naklettiğine göre, Ebu Zer (ra), “Allâh, kaç kitap indirmiştir?” şeklinde sormuş, Resülullah (ﷺ) şöyle cevap vermiştir:
“Yüz sahife ve dört kitap (yüz dört kitap) indirmiştir. Şît’e elli sahife, Uhnuh’a/İdrîs’e (Enoch) otuz sahife, İbrahim’e on sahife, Musa’ya Tevrat’tan önce on sahife. Kitap olarak da Tevrat, İncil, Zebur ve Kur’ân’ı indirmiştir.
Ebu Zer: ‘Ya ResulAllâh! İbrahim’in sahifelerinde neler vardı?’
Resülullah (ﷺ): ‘Hepsi, mesellerden. (Bu kıssalardan / ibretli sözlerden bazıları şunlardı): Ey saltanat verilen, sınanan ve aldanan hükümdar! Seni dünya malı biriktirmen için göndermedim. Mazlumun duasını benden geri çevirmen (mazlumun dua etmesine sebep olacak hususları ortadan kaldırman) için gönderdim. Çünkü ben, kâfir de olsa mazlumun duasını geri çevirmem. Aklına mağlup olmayan akıllı bir insanın, bazı işleri için belirli saatleri olmalıdır: Bir saatini Rabbini münacata, bir saatini nefsini muhasebeye, bir saatini Allâh’ın sanatını düşünmeye ve bir saatini yeme/içme gibi ihtiyaçları için ayırmalıdır. Akıllı kişinin şu üç şeyden başkasına meyletmemesi gerekir: 1. Ahiret için hazırlanmak, 2. Geçimini düzene koymak, 3. Haram olmayan lezzetleri tatmak. Akıllı kişinin zamanını değerlendirme hususunda dikkatli davranması, işleriyle meşgul olması ve dilini koruması gerekir. Sözlerini eylemleri olarak gören kişi, kendisini ilgilendiren konular dışında, daha az konuşur.’
Ebu Zer: ‘Ya ResulAllâh! Musa’nın sahifelerinde neler vardı?’
Resülullah (ﷺ): ‘Hepsi ibretlerden ibaretti.’ (Bu ibretlerden bazıları şunlardı): Öleceğini kesin olarak bildiği halde sevinene, Cehennem’e inandığı halde gülene, kadere yakînen inanıp da öfkelenene, dünya ve üzerindekilerin sürekli değiştiğini görüp de dünyaya gönül bağlayana, hesabın olacağına inandığı halde amel etmeyene şaşarım.”[5]
Bu hadîs-i şerîfte Resülullah (ﷺ), “yüz sahife..” cümlesi yerine (مائة كتاب) “yüz kitap..” cümlesi kullanmış, peygamberlere gönderilen ilahî vahiyleri içeren “sahifeleri” “kitap” olarak isimlendirmiştir. Dolayısı ile “suhuf” kelimesi, vahyedilmiş bütün ilâhî/kutsal kitapları ifade etmektedir.
Son devir din âlimlerimizden Elmalılı Hamdi Yazır (v. 1942), A’lâ Suresi’nde, “ilk sahifeler..” (A’lâ, 87/18) cümlesinden sonra gelen, “İbrahim ve Musa’nın sahifeleri..” (A’lâ, 87/19) ayetinin, açık bir şekilde bedel-i ba’z (bir örnekleme) olduğunu belirtmektedir.[6]
Bu gramer kaidesinden hareketle, indirilmiş sahifelerin sadece bu iki güzide peygamber ile sınırlanamayacağı, sayılarının daha fazla olduğu açık hale gelmiş olur.
Tarih ve coğrafya âlimi Alî b. el-Hüseyn el-Mes‘ûdî’nin (v. 345/956) aktardığına göre, Hz. Cebrâîl (as) Hz. Adem’e (as) yirmi bir sahife inzal etmiş, orada namaz, abdest ve zekât gibi ibadetler farz kılınmıştır.[7]
Kur’ân-ı Kerîm’in Necm Suresi, 53/38’inci ayet-i kerimesinde yer alan beyanlar, günümüz Tevrat’ında kısmen bozulmadan kalmıştır. Mesela, Tevrat’ın Tesniye 5/8-10 cümleleri şöyledir:
“Kendin için put yontmayacaksın, yukarıda göklerde olanın, yahut aşağıda yerde olanın, yahut yerin altında sularda olanın hiç suretini yapmayacaksın. Onlara eğilmeyeceksin. Onlara ibadet etmeyeceksin. Çünkü ben senin Allâh’ın Rab, benden nefret edenlerden babalar(ın), günah(lar)ını çocuklar üzerinde, üçüncü ve dördüncü nesil üzerinde arayan(ların), ve beni seven ve emirlerimi tutanların binlercesine inayet eden Allâh’ım.”[8]
(Tevrat metnindeki parantezler, asıl metinde bulunmamaktadır. Anlamın belirginleşmesi için tarafımızca ilave edilmiştir.)
Yukarıda her ne kadar, “53/38’inci ayet-i kerimesinde yer alan beyanlar, günümüz Tevrat’ında kısmen bozulmadan kalmıştır..” cümlesini kullanmış olsak da, ilginç bir şekilde asıl metinde, yani Kitab-ı Mukaddes’te, hem lafız hem de anlam bakımından tahrifin, günümüzde dahi açık bir şekilde devam ettiğini müşahede etmekteyiz. Kitab-ı Mukaddes Şirketi’nin İstanbul-2000 baskısından alıntıladığımız metin, Kitab-ı Mukaddes Şirketi’nin mevcut internet sayfasında, tam aksini ifade eder biçimde şöyle yer almaktadır:
“Benden nefret edenin babasının işlediği suçun hesabını çocuklarından, üçüncü, dördüncü kuşaklardan sorarım.”[9]
Kur’ân-ı Kerîm dışındaki Mukaddes kitaplarda gerçekleşen bu apaçık “tahrif” hususunu, erbabına havale edip geçiyoruz.
Kur’ân-ı Kerîm Necm Suresi, 53/38’inci ayet-i kerimesine, anlam itibarı ile yaklaşan bir başka Tevrat cümlesi şöyledir:
“Oğullar için babalar öldürülmeyecek ve babalar için de oğullar öldürülmeyecektir. Herkes kendi suçu için öldürülecektir.”[10]
Hem Kur’ân-ı Kerîm’de geçen peygamber kıssaları, kavimleri ile diyalogları, hem de Yüce Nebi’den (ﷺ) gelen rivayetler incelendiğinde, suhuf-i ulâ’nın (ilk sahifeler) içeriğini belli ölçüde görmek ve anlamak mümkündür. Kur’ân-ı Kerîm’de, Safiyyullâh Hz. Adem (as) gibi ilk dönem peygamberler için sadece “vahiy” kavramı kullanılmışken, Halîlullâh Hz. İbrahim (as) ile birlikte, “vahiy” kavramına ilave olarak “suhuf, zübur ve kitap” kelimeleri kullanılmaktadır.
Şimdi, yukarıdaki hadîs-i şerîfte kendilerine suhuf gönderildiği görülen peygamberler üzerinde kısaca durmaya çalışacağız.
Safiyyullâh Hz. Âdem (as)
Safiyyullâh Hz. Adem (as), “Rabbinden kelimât (vahiy) almış” (Bakara, 2/37), Yüce Allâh ona hitap etmiş (Bakara 2/33), daha Cennet’te iken sorumluluklarını ve dikkat etmesi gereken tehlikeleri bildirmiştir (Bakara 2/35; Araf, 7/19; Tâhâ 20/117). Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri, Hz. Âdem’i (as), Hz. Nuh, Hz. İbrahim ve İmrân hanedanında olduğu gibi âlemlere üstün kılmış (Ali İmrân, 3/33), onu kendisi ile konuştuğu (mükellem) ilk peygamber kılmıştır.[11]
Yüce Allâh, Hz. Adem’e ve onun soyu olan insanlara çok önem vermiş (İsrâ, 17/70), insana ya “şekûr” ya da hafazanAllâh “kefûr” olarak sonsuz bir ömür takdir etmiştir (İnsan, 76/3).
Tirmizî’nin Ebû Musa el Eş’arî’den (ra) rivayetine göre, Resülullâh (ﷺ) şöyle buyurmuştur:
إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى خَلَقَ آدَمَ مِنْ قَبْضَةٍ قَبَضَهَا مِنْ جَمِيعِ الأَرْضِ فَجَاءَ بَنُو آدَمَ عَلَى قَدْرِ الأَرْضِ فَجَاءَ مِنْهُمُ الأَحْمَرُ وَالأَبْيَضُ وَالأَسْوَدُ وَبَيْنَ ذَلِكَ وَالسَّهْلُ وَالْحَزْنُ وَالْخَبِيثُ وَالطَّيِّبُ .
“Allâh, Adem’i yeryüzünün her bir tarafından aldığı topraktan yaratmıştır. Bundan dolayı Adem’in nesli, yeryüzünün renkleri kadar değişik şekillerde çoğalıp gelmiştir. Dolayısıyla kimi kızıl renkli, kimi beyaz, kimi siyah, kimi de bunlar arası renklerdedir. Kimi yumuşak, kimi sert, kimi iyi, kimi de kötüdür.” (Tirmizi, 2955)
Tarih ve coğrafya âlimimiz el-Mesʿûdî el-Hüzelî’nin (v. 345/956) naklettiğine göre, Yüce Allâh, Hz. Âdem’in yaratılacağı toprağı getirmesi için, yeryüzüne önce Cebrâil’i (as) göndermiş, fakat yeryüzü, “Benden bir eksiltme yapmandan, Yüce Allâh’a sığınırım” deyince, Hz. Cebrâîl (as) herhangi bir şey alamadan dönmüş, “Ya Rab, Sana sığındı!” demiştir. Cenâb-ı Hak, Hz. Mîkâil’i (as) aynı vazife ile göndermiş, fakat o da yeryüzünün Yüce Allâh’a sığınması sebebi ile vazifeyi yerine getirememiştir. Bu defa ölüm meleği bu işe memur edilmiş, yeryüzü yine kendisinden bir eksiltme yapılmasından Yüce Allâh’a sığınınca, “Ben de emri yerine getirmeden dönmekten Allâh’a sığınırım” demiş ve itiraza rağmen, yeryüzünün çeşitli yörelerinden kırmızı, beyaz ve siyah toprak örnekleri almıştır.
Yüce Allâh, bu meleği ölüm ile de vazifelendirmiş, toprakları birbirine karıştırmış, kırk yıl kadar bekletmiştir. Böylece (طٖين لَازِب) yapışkan çamur (Saffat, 37/11) olmuştur. Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri, tekrar bu hali ile kırk yıl kadar bekletmiş, çamur siyahlaşıp kokuşmaya başlamıştır. Bu durum, çamurun (صَلْصَال مِنْ حَمَاٍ مَسْنُونٍ) vurunca çınlayan, kara balçık (Hicr, 15/26, 28, 33) halidir. Daha sonra Yüce Allâh bu çamura şekil vermiş, (صَلْصَال كَالْفَخَّارِ) vurunca çınlayan, ateşte pişirilmiş çamur (Rahman, 55/14) halinde yirmi yıl (kırk yıl diyenler de olmuştur) kadar ruhsuz bir şekilde bırakmıştır.
Bu hal, Hz. Âdem’in (as), (هَلْ اَتٰى عَلَى الْاِنْسَانِ حٖينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئًا مَذْكُورًا) “İnsanın üzerinde, uzun devirden öyle bir zaman gelip geçti ki, o vakitte anılmaya değer bir şey bile değildi” (İnsan, 76/1) ayet-i kerimesinde tasvir edildiği durumudur. Melekler, Hz. Adem’in bu ruhsuz, ancak şekillendirilmiş heykelinin yanından geçer ve ondan korkarlardı. En fazla korkan da İblis’ti. Yanından geçer, ayağı ile vurur, boş toprak testiye vurulduğunda duyulan ses gibi, ondan çınlama sesi duyulurdu. Hz. Adem’in (as) ruh nefhedilmemiş bu hali (خَلَقَ الْاِنْسَانَ مِنْ صَلْصَالٍ كَالْفَخَّارِ) “(Allâh) İnsanı, vurunca çınlayan, ateşte pişirilmiş çamurdan yarattı” (Rahman, 55/14) ayet-i kerimesinde tasvir edilen durumudur. İblis, Hz. Adem’in bu heykelinin ağzından girer, sonra çıkar ve, “Sen hangi amaçla yaratıldın ki?!” derdi.[12]
Müfessir, tarihçi, muhaddis ve fakih Muhammed b. Cerîr et-Taberî’nin (v. 310/923) naklettiğine göre, İblis, Hz. Adem’in (as) kendisine üstün kılınacağını hissederek şöyle dedi:
“Ne çın çın ses çıkaran bu kurumuş çamur, ne de başka bir varlık, benim dengim olamaz. Eğer Yüce Allâh, seni benim hükmüm altına verirse, seni yok edeceğim. Yok beni, senin hakimiyetine verirse, O’na (cc) isyan edeceğim.”[13]
(وَقَدْ خَلَقَكُمْ اَطْوَارًا) “O, sizleri aşamalardan geçirerek yaratmıştır” (Nuh, 71/14) ayet-i kerimesi muktezasınca, insanın ve dolayısı ile Safiyyullâh Hz. Adem’in (as), ilk yaratılışı esnasında, el-Mes‘ûdî’nin ve diğer İslam alimlerimizin yukarıda değinmiş olduğu varlık aşamaları bulunmaktadır.
Safiyyullâh Hz. Adem’in (as), topraktan başlamak üzere, bedenî ve ruhî yönleriyle tam ve kâmil bir insan haline gelinceye kadar geçirdiği safhalar, Kur’ân-ı Kerîm’in beyanları içerisinde baktığımızda, genel olarak şu şekildedir:
(تُرَاب) Toprak (Rum, 30/20), (طٖين) çamur (Enam, 6/2; Araf, 7/12; İsra, 17/61; Müminun, 23/12; Secde, 32/7; Sad, 38/71), (طٖين لَازِب) yapışkan çamur (Saffat, 37/11), (سُلَالَة مِنْ طٖينٍ) konsantre çamur özü (Müminun, 23/12), (صَلْصَال كَالْفَخَّارِ) vurunca çınlayan, ateşte pişirilmiş çamur (Rahman, 55/14), (صَلْصَال مِنْ حَمَاٍ مَسْنُونٍ) vurunca çınlayan, kurutulmuş, nemi alınmış kara balçık (Hicr, 15/26, 28, 33) ve (سُلَالَة مِنْ مَاءٍ مَهٖينٍ) “süzülmüş bir öz/değersiz bir su” (Secde, 32/8; Mürselat, 77/20).
Yüce Allâh, Safiyyullâh Hz. Adem’e (as) ruh verdiği zaman meleklere, “Adem’e secde ediniz..” diye emretmiş, bütün melekler bu emre uymuşlardır (Bakara, 2/34; Araf, 7/11; Hicr, 15/29-31; İsrâ, 17/61; Kehf, 18/50; TâHê, 20/116; Sad, 38/72-74). Ancak İblîs, kendisinin ateşten, Hz. Adem’in (as) ise topraktan yaratıldığını, dolayısıyla ondan üstün olduğunu ileri sürmüştür. Yüce Rabbin, “Adem’e secde ediniz..” emrine muhalefet etmiş (Araf, 7/12; Hicr, 15/33; İsrâ, 17/61; Sad, 38/76), sonuçta lanetlenmiş ve Yüce Allâh’ın rahmetinden uzaklaştırılmıştır (Sad, 38/74-78).
Hz. Adem’in (as), yeryüzüne gönderildikten sonra, akıl konusundaki dikkat çekici davranışı, Mekke’li Hammâd (ra) adlı sahabenin rivayeti ile şu şekildedir:
عَنْ حَمَّادٍ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ مَكَّةَ ، قَالَ : لَمَّا هَبَطَ آدَمُ عَلَيْهِ السَّلَامُ إِلَى الْأَرْضِ أَتَاهُ جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَّلَامُ بِثَلَاثَةِ أَشْيَاءَ بِالدِّينِ وَالْعَقْلِ وَحُسْنِ الْخُلُقِ فَقَالَ : إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ يُخَيِّرُكَ فِي وَاحِدَةٍ مِنَ الثَّلَاثَةِ فَقَالَ : يَا جِبْرِيلُ ، مَا رَأَيْتُ أَحْسَنَ مِنْ هَؤُلَاءِ إِلَّا فِي الْجَنَّةِ فَمَدَّ يَدَهُ إِلَى الْعَقْلِ فَضَمَّهُ إِلَى نَفْسِهِ فَقَالَ لِذَيْنِكَ : اصْعَدَا قَالَا : لَا نَفْعَلُ قَالَ : أَتَعْصِيَانِي قَالَا : لَا نَعْصِيكَ وَلَكِنَّا أُمِرْنَا أَنْ نَكُونَ مَعَ الْعَقْلِ حَيْثُمَا كَانَ قَالَ : فَصَارَ الثَّلَاثَةُ إِلَى آدَمَ عَلَيْهِ السَّلَامُ
Hz. Adem (as) yeryüzüne indirildiğinde, Hz. Cebrâîl (as) ona üç şey, “akıl, din ve güzel ahlâkı” getirerek, “Allâh (cc), içlerinden birisini seçmen konusunda seni muhayyer bırakıyor” demiştir. Hz. Adem (as), “Ey Cibrîl, ben bu kadar güzel unsurları sadece Cennet’te gördüm” diyerek, elini uzatıp aklı seçmiş ve onu kucaklamıştır. Hz. Cebrâîl (as), “Aklı seçtiğine göre, siz ikiniz (din ve güzel ahlâk) yükseliniz (ayrılınız)” demiş, onlar “Yapamayız” dediklerinde, Hz. Cebrâîl (as), “Bana karşı mı geliyorsunuz?” demiş, onlar da “Hayır, biz sana karşı gelmiyoruz. Ancak her durumda biz akıl ile birlikte olmakla emrolunduk” deyince, Hz. Adem (as) üçüne birden sahip olmuştur.[14]
Hîbetullâh Hz. Şît (as)
Kur’ân-ı Kerîm’de ismi geçmemekle birlikte, Hz. Âdem’den (as) sonra gönderilen peygamberlerden ilki Hz. Şît’tir (as). Şît ismi Arapça’da Şîs̱, İbranice’de Şet şeklindedir.
Hz. Şît’in (as) babası Hz. Âdem (as), annesi de Hz. Havvâ’dır (as). Müfessir, tarihçi ve muhaddis Taberî’nin (v. 310/923) Hz. Abbas’a (ra) dayandırdığı bir rivayete göre, Havva validemiz (as) Hz. Şît’i (as) ve ikiz kız kardeşi Azurâ’yı dünyaya getirmiş, Hz. Şît (as) doğunca Hz. Cebrâîl (as), “Bu, Allâh’ın, Hâbil’in yerine sana bağışıdır (Hîbetullâh)” demiştir.[15]
Tarihçi ve coğrafyacı el-Yaʿḳūbî’nin (v. 292/905) aktardığına göre Hz. Şît (as), Hâbil’in ölümünden sonra doğan ve Hz. Âdem’e (as) en çok benzeyen oğludur. Hz. Âdem (as), evlatlarına bereketler dileyerek dua etmiş, kendi yerine oğlu Hz. Şît’i (as) vekil bırakmıştır. Yüce Allâh’a, güzelce ibadet ve takva üzere olmalarını tavsiye etmiş, Kabil ve evlatları ile ihtilatı yasaklamıştır.[16]
Safiyyullâh Hz. Âdem’in (as) oğullarından, Hz. Şît’ten (as) başkasının nesli devam etmemiş, böylece Hz. Şît (as), Ebü’l-beşer olan Hz. Âdem (as) ile birlikte, bütün insanların soylarının varıp dayandığı soy direği olmuştur.[17]
Yukarıda zikrettiğimiz Hz. Ebu Zer (ra) rivayetine göre, Hz. Şît’e (as) elli sahifelik kitap vahyedilmiştir.
Hz. Şit’ten (as) sonra oğlu Enuş, babası Hz. Şit’in (as) ve dedesi Hz. Adem’in (as) vasiyetini korumuştur. Yüce Allâh’a, en güzel şekilde ibadet etmiş, kavmine de Yüce Allâh’a, güzel şekilde ibadet etmelerini emretmiştir. Enuş, vefat edeceği sırada, oğulları ve torunları Kaynân’a, Mehlâîl’e, Yerd’e, Uhnuh’a (Hz. İdrîs), Metuşelah’a, onların eşlerine ve çocuklarına bereketli olmaları için dua etmiştir. Onlara, oturdukları mukaddes dağlarından aşağıya inmeyi, lanetlenmiş Kabil’in oğulları ile düşüp kalkmayı yasaklamıştır. Enuş, yerine oğlu Kaynan’ı bırakmış, onu Hz. Adem’in (as) tabut içindeki cesedi ile ilgilenmekle görevlendirmiştir. Tabutun yanında namaz kılmalarını, Yüce Allâh’ı çokça takdis etmelerini emretmiş, daha sonra da vefat etmiştir. Enuş vefat ettiği zaman, dokuz yüz altmış beş yaşındadır.[18]
Enuş’un oğlu Kaynan, dokuz yüz yirmi yaşında vefat etmiş, yerine oğlu Mehlâîl’i bırakmıştır. Mehlâîl de kavmini, Yüce Allâh’a ibadete ve taate devam ettirmiş, babasının vasiyetini yerine getirmiştir. Mehlâîl’in vefatı yaklaşınca, oğlu Yerd’i kendisine halef tayin etmiş, ilimleri öğreterek alemde cereyan edecek şeyleri haber vermiş, Hz. Adem’in (as) tabutunu ona vasiyet etmiştir. Hz. Adem’e (as) indirilmiş olan, “Hükümdarların Sırrı” kitabı Mehlâîl’de bulunuyordu. Mehlâîl, sekiz yüz doksan beş yaşında vefat etmiştir.[19]
Kaynan’ın oğullarından birisinin adı da Tubal’dı. Neşeye ve eğlenceye çok düşkün birisiydi. Çeşitli çalgı aletleri edindi. Tubal ve beraberindekiler işrete düştüler. Belli bir zaman sonra, Hz. Şît’in oğulları ve torunlarından yüz kadar erkek, babalarına verdikleri sözü ve mîsakı bozdular. Bu durumu haber alan Yerd, onlara vaaz ve nasihatte bulundu. Fakat dinlemediler. Oturdukları mukaddes dağlarından inip, Kaynan’ın diğer oğullarının bulundukları yere gittiler. Oradaki işret hoşlarına gitti, sonra da azgınlaştılar.[20]
Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri bu azgınlara, Hz. İdris’i (as) peygamber olarak gönderdi.
Hz. İdrîs (as)
Safiyyullâh Hz. Âdem’den (as) ve Hîbetullâh Hz. Şît’ten (as) sonraki peygamber Hz. İdrîs’tir (as). Neciyyullâh Hz. Nuh’un (as) dedesidir. Yüce Allâh ona, ilâhî bilgileri ihtiva eden otuz sahîfe indirmiştir. Mes‘ûdî’nin naklettiğine göre, İdrîs olarak isimlendirilmesinin sebebi, Allâh azze ve celle’nin kitabını çokça ders yapmasıdır. Yine bazı nakiller itibarı ile de İdrîs (as), kalem ile yazı yazan ilk kimsedir.[21]
Hz. İdrîs (as), Kur’ân-ı Kerîm’de iki yerde doğrudan zikredilmektedir:
وَاذْكُرْ فِى الْكِتَابِ اِدْرٖيسَ اِنَّهُ كَانَ صِدّٖيقًا نَبِيًّا وَرَفَعْنَاهُ مَكَانًا عَلِيًّا
“Kitapta İdrîs’i de an. Şüphe yok ki o sıddîk bir peygamberdi. Onu yüce bir makama yükselttik.” (Meryem, 19/56-57)
وَاِسْمٰعٖيلَ وَاِدْرٖيسَ وَذَا الْكِفْلِ كُلٌّ مِنَ الصَّابِرٖينَ وَاَدْخَلْنَاهُمْ فٖى رَحْمَتِنَا اِنَّهُمْ مِنَ الصَّالِحٖينَ
“İsmâil’i, İdrîs’i, Zü’l-Kifl’i de an. Hepsi sabredenlerdendi. Onları rahmetimize dahil ettik. Şüphesiz onlar salih kimselerdi.” (Enbiya, 21/85-86).
Hz. İdrîs (as), bir ayet-i kerimede ise dolaylı olarak zikredilmiştir (Meryem, 19/58).
Râzî’ye göre, Kitab-ı Mukaddes’te Enoch olarak zikredilen kimse Hz. İdrîs’tir (as). Ona otuz sahifelik bir kitap indirilmiştir. O, ilk defa kalemle yazı yazmış, astronomi ve matematik alanında çalışmalar yapmıştır. Hz. İdrîs’ten (as) önceki insanlar deri ile örtünürken, ilk defa o elbise dikmiş ve giymiştir.[22]
Taberî’nin naklettiğine göre, Hz. İdrîs (as), vefat edene kadar Mekke’de yaşamış, hac ve umreler yapmış, Kâbe’yi çamur ve taş kullanarak inşa etmiştir. Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretlerinin kendisine vahyettiği sahifeleri, babası Safiyyullâh Hz. Adem’in (as) sahifeleri ile birleştirmiş ve bu kitaptaki emir ve yasaklarla amel etmiştir.[23]
Muhaddis ve tarihçi Şîrûye b. Şehredâr ed-Deylemî (v. 509/1115), “Onu (Hz. İdrîs’i), yüce bir makama yükselttik” (Meryem, 19/57) nassı ile ilgili olarak, Hz. Peygamber’in (ﷺ) eşi, annemiz Hz. Ümmü Seleme’den (r. anhâ) şu rivayeti aktarmaktadır:
“Hz. İdrîs (as), Ölüm Meleği ile arkadaş olmuştu. Ondan, kendisine Cennet’i ve Cehennem’i göstermesini istedi. O da Hz. İdrîs’i alarak yükseltti. Hz. İdrîs (as), Cehennem’i görünce korktu. Az kalsın bayılacaktı. Ölüm Meleği, onun üzerine kanadını gerip, “Onu gördün, değil mi?” dedi. Hz. İdrîs (as): “Evet! Böyle bir şeyi hiç görmemiştim!” dedi. Ölüm Meleği, Cennet’i görmesi için onu Cennet’e girdirdi ve: “Cennet’i de, gördün değil mi?” dedi. Hz. İdrîs (as): “Evet! Vallâhi, burası Cennet’tir!” dedi. Ölüm Meleği: “Haydi, (Cennet’i de) gördüğüne göre artık ayrıl!” dedi. Hz. İdrîs (as): “Nereye ayrılacakmışım?!” diye sordu. Ölüm Meleği: “Nereye istersen, oraya!” dedi. Hz. İdrîs (as): “Hayır! Vallâhi, ben Cennet’e girdikten sonra, buradan artık çıkmam!” dedi. Ölüm Meleğine şöyle nida edildi: “Sen, onu oraya girdirmeyecektin! Çünkü Cennet’e giren kimse için, bir daha oradan çıkmak yoktur!”[24]
Bu rivayet itibarı ile, “Onu (Hz. İdrîs’i), yüce bir makama yükselttik” (Meryem, 19/57) nassının anlamı, Hz. İdrîs’in (as) Cennet’e yükseltilmiş ve orada kalmış olmasıdır.
Halîlullâh Hz. İbrahim (as)
Halîlullâh Hz. İbrâhim (as), ulü’l-azm peygamberlerdendir. Kur’ân-ı Kerîm’in yirmi dört suresinde, altmış dokuz ayet-i kerimede yer alır. Kur’ân-ı Kerîm, Hz. İbrahim’in (as) büyük tevhid mücadelesini ayrıntıları ile beyan buyurur.
Dil âlimi ve müfessir es-Saʿlebî en-Nîsâbûrî (v. 427/1035), Hz. İbrahim’in (as) doğduğu belde konusunda farklı görüşlerin olduğunu, Ahvaz bölgesindeki Sûs’ta ya da Kesker sınırındaki Verkā’da doğduğu, daha sonra babasının Nemrut’un bulunduğu Kûsâ’ya götürdüğü, bazılarına göre de Harran’da dünyaya geldiği ve babasının onu Bâbil’e götürdüğü rivayetlerini nakleder.[25] Hadis, siyer, tarih ve ensâb âlimi İbn Sa‘d’a (v. 230/845) göre de babası aslen Harran’lı olup, buradan Hürmüzcird’e göç etmiş, Hz. İbrâhim (as) burada doğmuştur.[26]
Halîlullâh Hz. İbrahim (as), çetin ve zor bir dönemde doğmuş ve yaşamıştı. O dönemdeki insanların çok önemli bir bölümü, şirk ve sapkınlık içerisindeydiler. Babası putperestti, adı da Âzer’di (En‘âm, 6/74). Yönetimde, kendisinin ilah olduğunu iddia eden, zorba, zalim ve azgın bir kral vardı. Bu kral, Nemrut b. Kenan’dı.
İslâmî ilimlerin hemen her dalındaki çalışmalarıyla tanınan Hanbelî âlimi İbnü’l-Cevzî’nin (v. 597/1201) naklettiğine göre, tarihte ilk defa doğuya ve batıya yayılmış dört dünya imparatorundan birisi Nemrut’tur.[27]
Hadis hâfızı Hâkim en-Nîsâbûrî’nin (v. 405/1014), Buhârî ile Müslim’in el-Câmiʿu’ṣ-Saḥîḥ’lerine almadıkları sahih hadisleri bir araya getiren eseri el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn’da, dünya çapında imparatorluk tesis etmiş kişilerle ilgili rivayet şu şekildedir:
Abdullah el-Vâdî, Hz. Muaviye’nin (ra) şöyle söylediğini işitmiştir:
“Dört kişi tüm dünyaya hükmetmiştir (cihan çapında imparatorluk kurmuştur): Hz. Süleyman b. Davud, Hz. Zü’l-Karneyn (aleyhimesselam ki mümindirler), Hulvan’dan bir adam (Nemrut’u kastediyor olabilir) ve bir başkası.”
Kendisine (bu dördüncünün), “Hızır?!” (olup olmadığı soruldu): “Hayır” dedi.”[28]
Bu rivayet, kısmî farklılıkla, tefsir, hadis, fıkıh, dil ve edebiyat âlimi Celâlüddîn es-Süyûtî’nin (v. 911/1505), el-ʿUrfü’l-Verdî fî Aḫbâri’l-Mehdî adlı kitabında, hadîs-i şerîf olarak nakledilmektedir:
Hz. İbn Abbas’tan (ra) rivayetle, Resülullâh (ﷺ) şöyle buyurmuştur:
“Yeryüzüne dört kişi hakim olmuştur. İkisi mümin, ikisi ise kafirdir. Mümin olanlar, Zülkarneyn ve Süleyman’dır. Kafir olanlar, Nemrut ve Buhtünnasr’dır. Dünya hakimiyeti kuracak beşinci kişi ise, ehl-i beytimden olacaktır.”[29]
Nemrut’un emrinde çalışan kahinler ve müneccimler vardı. Bir gün bu müneccimler, içinde bulundukları senede bir erkek çocuğun dünyaya geleceğini, bu çocuğun yeryüzü insanlarının dinini değiştireceğini, Nemrut rejiminin bu çocuk vesilesi ile yıkılacağını haber verdiler. Denildiğine göre müneccimler, bu hadiseyi daha önceki peygamberlerin kitaplarında görmüşlerdi. Nemrut da o sıralar rüyasında, bir yıldızın doğduğunu, yıldızın parlaklığının, ayın aydınlığını, güneşin de ışığını yok ettiğini görmüştü. Nemrut, gördüğü rüyadan son derece dehşete kapılmıştı. Sihirbazları, kâhinleri ve kâifleri (el ve yüz çizgilerini anlayanları) davet edip, rüyasını tabir etmelerini istedi. Onlar, “Ülkende bu yılda bir çocuk doğacak, halkın dinini değiştirecek, senin ölümün, saltanatının yok oluşu, onun eli ile gerçekleşecektir!” dediler.[30] Nemrut, müneccimlerin bildirdiği yıl ve ayda doğan erkek çocukların hepsini öldürttü.[31]
Annesi, Hz. İbrahim’i (as) doğurduğunda, Nemrut korkusu sebebi ile çocuğunu mağarada sakladı. Annesi, yeni doğan bir çocuk için ne yapmak lazımsa hepsini yaptıktan, çocuğunu sarıp sarmaladıktan sonra, mağaranın kapısını kapatarak evine döndü. Zaman zaman mağaraya uğruyor, oğlunun sağ ve baş parmağını emip durduğunu görüyordu. Onu böyle görünce, bir gün parmaklarını kontrol etti. Bir de baktı ki bir parmağından su, bir diğer parmağından süt, diğer parmağından da bal emmektedir. Hz. İbrahim (as), mağaradaki bir gününde bir aylık gibi, bir aylık halinde de bir yıl gibi hızlı büyüdü. Mağarada, ancak on beş gün kaldı. Âzer, oğlunun mağarada gizlice nasıl dünyaya getirildiğini ve büyüdüğünü öğrenince, son derece sevindi.[32]
Hz. İbrahim’in (as), gençlik çağına ulaştığında, anne ve babasına ilk sorularının şunlar olduğu rivayet edilmektedir:
“İbrahim (as), annesine:
“Benim Rabbim kimdir?” diye sordu.
Annesi Nuna:
“Benim!” dedi.
İbrahim (as):
“Senin Rabbin kimdir?” diye sordu.
Annesi:
“Babandır!” dedi.
İbrahim (as):
“Babamın Rabbi kimdir?” diye sordu.
Annesi:
“Nemrut’tur!” dedi.
İbrahim (as):
“Nemrut’un Rabbi kimdir?” diye sordu.
Annesi:
“Sus!” dedi.
İbrahim (as) sustu.
Nuna hatun, kocasının yanına dönüp:
“Gördün mü? Yeryüzü halkının dinini değiştireceği söylenen çocuk, işte bu senin oğlundur!” dedi. Hz. İbrahim’in (as) söylediklerini kocası Âzer’e anlattı.
Hz. İbrahim (as), babası Âzer yanına geldiğinde ona da:
“Ey Babacığım! Benim Rabbim kimdir?” diye sordu.
Âzer:
“Annendir!” dedi.
Hz. İbrahim (as):
“Annemin Rabbi kimdir?” diye sordu.
Âzer:
“Benim!” dedi.
Hz. İbrahim (as):
“Senin Rabbin kimdir?” diye sordu.
Âzer:
“Nemrut’tur!” dedi.
Hz. İbrahim (as):
“Nemrut’un Rabbi kimdir?” diye sordu.
Âzer, “sus!” dedi.[33]
İşte bu durum, Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretlerinin, “Ant olsun, daha önce de İbrahim’e, doğruyu yanlıştan ayırma yeteneğini vermiştik. Biz onu zaten biliyorduk” (Enbiya, 21/51) ayet-i kerimesindeki anlatılan husustur.
Taberî’nin, Zeyd b. Eslem’e dayandırdığı rivayete göre de yeryüzündeki ilk zorba kişi Nemrut’tur. İnsanlar yiyecek ihtiyaçlarını gelip ondan almaktaydılar. Bir defasında Hz. İbrahim de (as) diğer insanlar gibi yiyecek almaya gelmişti. Nemrut, önünden geçen herkese, “Rabbiniz kimdir?” diye soruyor, onlar da “Sensin” diyorlardı. Nihayet Hz. İbrahim (as) önünden geçerken, ona da “Rabbin kimdir?” diye sordu. Hz. İbrahim (as), “Rabbim, dirilten ve öldürendir” (Bakara, 2/258) dedi. Nemrut, “Ben de diriltir ve öldürürüm” (Bakara, 2/258) dedi. Hz. İbrahim (as) ona, “Şüphesiz ki Allâh, güneşi doğudan getiriyor, sen de onu batıdan getirsene!” (Bakara, 2/258) dedi. Bunun üzerine, “kafir Nemrut şaşırıp kaldı” (Bakara, 2/258). Hz. İbrahim’e (as) yiyecek vermeden geri çevirdi.
Hz. İbrahim (as), ailesine dönüş yolunda, beyaz renkli bir kum yığının yanından geçti. “Ben, bu beyaz kumdan biraz alıp aileme götürsem, onların yanına vardığımda, belki ilk anda gönülleri hoşnut olur?” diye düşündü. Sonra o kumdan biraz yüklenip ailesine götürdü. Eşyasını yere koyduktan sonra yatıp uyudu. Karısı getirdiği şeye baktı. Bir de ne görsün. Hz. İbrahim (as), o zamana kadar gördüğü yiyeceklerin en güzelini getirmiş. Hemen o undan yemek yapıp kocasına ikram etti. Hz. İbrahim (as), ailesinde yiyecek bir şey olmadığını biliyordu. “Bunu nereden buldun?” diye sordu. Karısı, “Senin getirdiğinden yaptım” dedi. Bunun üzerine Hz. İbrahim (as), bu yiyeceklerin Yüce Allâh’ın verdiği bir rızık olduğunu anladı ve O’na (cc) hamd etti.[34]
Hz. İbrahim (as), kavminin putlara tapmasına şaşıyor ve onlara, “Ellerinizle yonttuğunuz şeylere mi tapıyorsunuz?!” (Saffat, 37/95) diyordu.
Kavmi de:
“Bunu, bize baban öğretti!” diyorlardı.
Hz. İbrahim (as):
“Muhakkak ki, benim babam da yolunu sapıtan kimselerdendir!” (Şuara, 26/86) diyordu. Bunun üzerine Hz. İbrahim’in (as) adı kavminin arasında yayıldı. İnsanlar artık ondan bahsetmeye başlamışlardı. Cenâb-ı Allâh ona peygamberlik bahşetti. Hz. Cebrâîl’i (as) göndererek, hakiki dini öğretti. Artık Hz. İbrahim (as) bundan sonra kavmine karşı, “Ben sizlerin, Allâh’a ortak koştuğunuz nesnelerden katiyen berîyim” (Enam, 6/78) diyecektir.[35]
Kavminin heykellere taptığını gören Hz. İbrahim (as), onları uyararak putların tanrı olamayacağını, çünkü hiçbir güçlerinin bulunmadığını söylemiş, kavminin haberi olmadığı bir sırada putları kırmış ve baltayı da en büyük putun boynuna asmıştır. Kavmi bu durumu görüp, kendisini sorguya çekince, bu işi en büyük putun yapmış olabileceğini ve ona sormalarını istemiştir. Kavmi, putların konuşmadığını söyleyince de, onları düşünmeye çağırmış, konuşamayan, kendilerine gelen bir zararı önleyemeyen, bir soruya bile cevap veremeyen ve hiçbir gücü olmayan putlara niçin taptıklarını sormuştur (Enbiya, 21/52-67).
Hanbelî âlimi İbnü’l-Cevzî’nin et-Tebṣıra adlı eserinde naklettiğine göre, Nemrut ve yardımcıları, Hz. İbrahim’i (as) yakmak için büyük bir odun yığını hazırladılar. Bunun için etrafa nida ettirip, “Herkes büyük-küçük demeden bu ateş için odun toplayacaktır. Kim toplamazsa o kişi de ateşe atılacaktır” diye tehditler savurdular. Hz. İbrahim (as) o zaman henüz on altı yaşındaydı. Kırk gün boyunca odun topladılar. Ateşi yaktıklarında, alevleri o kadar yükseldi ki, üzerinden kuş dahi uçamaz hale geldi. Hz. İbrahim’i (as), mancınık için özel olarak bina ettikleri yere getirdiler ve mancınığa yerleştirdiler. Hz. İbrahim (as) başını göğe çevirerek, Yüce Allâh’a şöyle yakardı:
“Ey Allâhım! Sen, göklerde Tek’sin. Yerde de Tek’sin. Ben de, yerde şu anda tekim. Yerde, benden başka Sana ibadet edecek kimse yoktur. Allâh, bana yeter. O, ne güzel Vekildir” dedi.”
Mancınıkla ateşe atıldığında, havada iken Hz. Cebrâîl (as) geldi ve:
“Ey İbrahim, bir ihtiyacın var mı?” diye sordu.
Hz. İbrahim (as):
“Sana ise, hayır!” dedi.
Hz. Cebrail (as):
“İhtiyacın ne ise, öyleyse Rabbinden dile!” dedi.
Hz. İbrahim (as):
“O’nun (cc), halimi ve dileğimi bilmesi bana yeter!” dedi.[36]
Ateşin içine atıldığı zaman, Hz. İbrahim’in (as), Yüce Allâh’a tevekkülü en yüksek derecedeydi. Yüce Allah, “Ey ateş! İbrahim’e karşı, soğuk ve selametli ol” (Enbiya, 21/69) buyurdu. Hz. İbn Abbas’tan (ra) rivayete göre, Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri şayet sadece “soğuk ol” deyip de “selâmetli ol” buyurmasaydı, ateş bu defa burûdeti yani soğukluğu ile Hz. İbrahim’i (as) yakacaktı.[37]
Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri, Hz. İbrahim’in (as) endişe etmemesi için Gölgeler Meleği’ni onun suretinde gönderdi. Gölgeler Meleği, Hz. İbrahim’i (as) teskin etmek için yanına oturdu. Hz. Cebrâîl de (as), elinde ipek bir elbise ile geldi ve, “Ey İbrahim, Rabbin şöyle söyledi: ‘Bilmiyor musun, ateş benim dostlarımı yakmaz.’ Ardından bu elbiseyi Hz. İbrahim’e (as) giydirdi. Bir ara Nemrut, ateş için yapılan kuleye çıkarak, Hz. İbrahim’e (as) ne olduğunu anlamak istedi. Nemrut, ateşin Hz. İbrahim’i (as) yakıp kül haline getirdiğini sanıyor ve bundan da hiç şüphe etmiyordu. Nemrut baktığında, Hz. İbrahim’in (as) bir bahçenin içinde oturduğunu, yanında da bir meleğin olduğunu gördü. Gördüğü bahçenin etrafındaki ateş ise hala yanmaktaydı. Hz. İbrahim’e (as) şöyle seslendi:
“Ey İbrahim! Gördüm ki senin İlâh’ın pek büyükmüş. Kudreti ve izzeti de seni ateşten koruyacak derecedeymiş. Ey İbrahim! Bu ateşten çıkmaya da gücün yeter mi?”
Hz. İbrahim (as): “Evet.”
Nemrut: “Peki, orada kalmaya devam edersen, ateşin sana zarar verebileceğini düşünüyor musun?”
Hz. İbrahim (as): “Hayır.”
Nemrut: “Öyleyse, haydi oradan çık!”
Hz. İbrahim (as) de yürüyerek ateşten çıktı.
Nemrut: “Ey İbrahim! Senin yanında, sana benzer bir adamın oturduğunu gördüm, kimdi o?”
Hz. İbrahim (as): “O, Gölgeler Meleği idi. Rabbim, yanımda bulunsun ve ateşin içinde benimle görüşüp konuşsun, ateşi bana serinlikli ve selâmetli yapsın diye göndermiştir.”
Nemrut: “Ey İbrahim! Ben, senin İlâhına kurbanlar keseceğim. Fakat bunu, kendisine ibadet olsun diye ve tevhidini/birliğini itiraf amacı ile yapmayacağım. İzzetini ve kudretini, sana yaptığı şeyleri gözlerimle gördüğüm için yapacağım. Onun için, dört bin sığır kurban edeceğim!”
Hz. İbrahim (as): “Sen, bu dininden ayrılıp, benim dinime girmedikçe, Allâh, senin keseceğin kurbanları kabul etmeyecektir.”
Nemrut: “Ey İbrahim! Ben, bu mülkü ve saltanatı elden bırakamam. Fakat, yine de ben, O’nun için kurban keseceğim!”
Nemrut dediğini yaptı. Hz. İbrahim’e (as) eziyete de son verdi. “Ey İbrahim, senin Rabbin ne güzelmiş” dedi.[38]
Şanı Yüce Nebi’nin (ﷺ) beyanına göre, Halîlullâh Hz. İbrahim’e (as) sahifeler Ramazan ayının ilk gecesi indirilmiştir.[39] Bu sahifelerin muhteviyatı, meseller (kıssalar, ibretli sözler) ile, “Sübhânallâh” diyerek Yüce Allâh’ı tesbih ve tenzih, “Lâ ilahe illAllâh” diyerek tehlil, “Elhamdülillâh” diyerek O’na (cc) tahmid cümleleri idi.[40]
Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri, Halîlullâh Hz. İbrahim’i (as); peygamberlerin (ase) atası kılmış (Ankebut, 29/27), müttakîlere imam yapmış (Bakara, 2/124), en güzel örneklikle vasıflandırmış (Mümtehine, 60/4, 6), resul ve nebiler arasından onu “Halîl/Dost” edinmiş (Nisa, 4/125), Hz. İbrahim’den (as) sonraki peygamberler (ase) silsilesini, resullerin ve nebilerin sonuncusu ve yine onun soyundan olan, Şanlı Nebi Hz. Muhammed (ﷺ) ile hitama erdirmiştir (Ahzab, 33/40).
Kelîmullâh Hz. Musa (as)
Kelîmullâh Hz. Musa (as), Kur’ân-ı Kerîm’in otuz dört suresinde, yüz otuz altı defa kendisine yer verilmiş ulü’l-azim bir peygamberdir. Kur’ân-ı Kerîm Hz. Musa’nın (as), Firavun ile olan büyük mücadelesini, ince ve önemli ayrıntıları ile birlikte zikretmektedir (Kasas, 28/3-43).
es-Saʿlebî’nin naklettiğine göre, Hz. Musa (as) doğduğunda, Mısır yönetimindeki Firavun, rüyasında Beytülmakdis’ten çıkan bir ateşin Mısır’ı sardığını, Mısır’daki evleri ve Kıbtîler’i yaktığını, ancak İsrâiloğulları’na zarar vermediğini görmüştür. Firavun, kahinleri, sihirbazları, rüya tabircilerini ve astrologları toplamış, rüyasını tabir etmelerini istemiştir. Onlar da, İsrâiloğulları içinden doğacak bir çocuğun, saltanatını elinden alacağını, kendisini ve kavmini yurtlarından çıkaracağını, dinlerini değiştireceğini, çocuğun doğum zamanının geldiğini söylemişlerdir. Bunun üzerine Firavun, kendi kavminden olan kadın ebeleri toplayarak, İsrail oğullarından doğacak erkek çocuklarını muhakkak öldürmelerini, kız çocuklarını ise sağ bırakmalarını emretmiş, kadın ebeler de aldıkları emri yerine getirmeye başlamışlardır.[41] Bu durum, tıpkı Halîlullâh Hz. İbrahim’in (as), doğum vaktindeki olaylar gibidir.
Hz. Musa (as) dünyaya geldiğinde, Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri annesine, onu emzirmesini, şayet öldürüleceğinden korkarsa, bir sandığa koyarak nehre bırakmasını, oğlunu kendisine geri getireceğini, dolayısı ile kaygılanmamasını ve onun ileride peygamber yapacağını vahyetmiştir. Böylece annesi, Hz. Musa’yı (as) bir sandık içinde nehre bırakmış, Hz. Musa’nın (as) ablasına da kardeşinin durumunu uzaktan gözlemesini söylemiştir (TâHê, 20/38-40; Kasas, 28/7-13).
Firavun’un ailesi, Hz. Musa’yı (as) nehirde bulup almış, Firavun’un karısı, “Bana da sana da göz aydınlığı. Onu öldürmeyin. Belki bize yararı olur ya da onu evlât ediniriz” (Kasas, 28/9) demiştir. Ancak Firavun, “Sana göz aydınlığı, bana değil!” diyerek, Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretlerinin kendisine ulaştırdığı büyük hidayet fırsatını kaçırmıştır.
Resulullâh (ﷺ), Firavunun, “Sana göz aydınlığı, bana değil!” cümlesi ile ilgili olarak şöyle buyurmaktadır:
“Âsiye’nin, Hz. Musa’yı kendisine göz aydınlığı kabul ettiği gibi, şayet Firavun ‘bana da göz aydınlığı’ deseydi, Cenâb-ı Hak eşini hidayete kavuşturduğu gibi, onu da hidayete kavuştururdu. Ancak (böyle demediği için) Cenâb-ı Hak, ona hidayeti haram kılmıştır.”[42]
Hz. Asiye’nin (r. anhâ) sahiplendiği Hz. Musa (as), hiçbir sütanneyi kabul etmeyince, ablası saraya bir sütanne bulmayı teklif etmiş, sarayın bu teklifi kabulü ile Hz. Musa (as) tekrar annesine kavuşturulmuştur (TâHê, 20/40).
Bir rivayette aktarıldığına göre Hz. Musa (as), çocukluk döneminde Firavun’un önünde oyun oynardı. Bir gün elindeki sopayı Firavun’un kafasına vurmuş, Firavun hiddetle, “İşte, bu bizi yok edecek düşmandır!” demiş, arkasından da cellatlarını çağırmıştır. Duruma muttali olan Hz. Asiye (r. anhâ), hemen müdahale etmiş, “Bunu, ancak çocukluğundan dolayı yapmıştır. Ben, onun önüne, içinde altınlar ve (kırmızı) yakutlar olan bir tas ile, içinde ateş olan bir tas koyacağım. Eğer, altınların ve yakutların olduğu tası alırsa, o akıllı demektir. Ama eğer, (kırmızı) ateş korunun içinde bulunduğu tası eline alırsa, o daha çocuktur, henüz akıl edememektedir” demiştir. Dediği gibi yapmış, Hz. Musa (as) içinde (kırmızı) mücevherlerin bulunduğu kaba elini uzatacağı zaman, Cebrâîl (as) gelerek müdahale etmiş, Hz. Musa’nın (as) elini ateş koru olan kaba yönlendirmiştir. Ateş korunu, ağzına götürünce de dili yanmıştır. Bu nedenle dilinde belli belirsiz bir tutukluk hali oluşmuştur. Hz. Musa’nın (as), “Dilimdeki tutukluğu çöz..” (TâHê, 20/27) sözü bu hadiseye işaret etmektedir. Hz. Asiye (r. anhâ), “Yaptığını görmüyor musun, bu daha çocuk, henüz akledemiyor!” deyince, Firavun Hz. Musa’yı (as) öldürmekten vaz geçmiştir.[43]
Hz. Musa (as), Firavun’un sarayında ilâhî nezaret altında yetişmiş, gençlik çağına gelip olgunlaşınca, kendisine ilim ve hikmet verilmiştir (Kasas, 28/14). Kur’ân-ı Kerîm’in beyanı ile Hz. Musa (as), bir Mısırlı ile kavga eden İbrânî’ye yardım ederken, kazara Mısır’lının ölümüne sebep olmuştur. Bunun üzerine Yüce Allâh’tan affedilmesini istemiş, Yüce Allâh onun bu kasıtsız davranışını affetmiştir. Aynı İbrânî şahıs, ertesi gün tekrar bir kavgaya karışmış, Hz. Musa’yı (as) gördüğü anda yine yardım istemiş, ancak Hz. Musa (as) onun apaçık bir azgın olduğunu söylemiştir. Fakat şefkati galip gelip yine de ona yardım etmeye yönelince, İbranî şahıs Hz. Musa’nın (as) kendisini cezalandırmak istediğini zannetmiş, bu korku ile Hz. Musa’nın önceki gün (as) bir adam öldürdüğünü ifşa etmiştir.
Bunun üzerine Mısır’ın ileri gelenleri, Hz. Musa’yı (as) öldürmek için bir plan yapmış, Hz. Musa’yı (as) seven ve sayan bir dostu gelip, ona tehlike içinde olduğunu haber vermiştir. Bunun üzerine Hz. Musa (as), kendisini bu azgın topluluktan kurtarması için Cenâb-ı Hak Teâlâ ve Tekaddes Hazretlerine yalvarmış, Rab Teâlâ Hazretleri duasını kabul etmiştir. Hz. Musa (as), Mısır’dan ayrılıp Medyen’e ulaşmış, orada hayvanlarını sularken sıra bekleyen, Hz. Şuayb’in (as) iki kızına yardımcı olmuştur. Kızların babası Hz. Şuayb (as), Hz. Musa’yı (as) çağırıp başından geçenleri dinlemiş, ona emniyette olduğunu ve sekiz yıl çalışması karşılığında, kızlarından biriyle evlenebileceğini söylemiştir. Hz. Musa (as) bu teklifi kabul etmiş, sekiz yıl Medyen’de ikamet etmiştir (Kasas, 28/15-28).
Hz. Musa (as), süreyi tamamlayıp ailesi ile birlikte Medyen’den ayrılmış, Tûr civarına geldiğinde dağda bir ateş görmüştür. Hem yol tarifi, hem de ateş parçası almak için yaklaştığında, vadinin sağ yamacından gelen bir sesle, kendisine ayakkabılarını çıkarması emredilmiştir. Peygamber olarak seçildiği bildirilmiş, asâ ve beyaz el (yed-i beyzâ) mucizeleri verilmiştir. Rab Teâlâ tarafından bahşedilen bu iki mucize, Firavun ve topluluğuna karşı Hz. Musa’nın (as) peygamberliğinin açık delilleri olmuştur. Hz. Musa (as), Yüce Rabbinden göğsünü genişletmesini, aldığı tebliğ vazifesini kendisine kolaylaştırmasını, dilindeki düğümü çözmesini, kardeşi Hz. Harun (as) ile güçlendirilmesi talebinde bulunmuştur. Rab Teâlâ Hazretleri onun bu isteklerini kabul etmiş, Hz. Harun’u (as) ona yardımcı yapmıştır (Kasas, 28/29-35; TâHê, 20/17-37).
Hz. Musa (as) ve Hz. Harun (as), Firavun’a giderek, Yüce Allâh’ın elçileri olduğunu tebliğ etmişlerdir. Hz. Musa (as), Firavun’a, peygamberliğinin delilleri olarak asâ ve beyaz el mucizelerini göstermiştir. Bunun üzerine Firavun, Mısır’ın en önemli sihirbazlarını toplamış, kendisine yardım ettikleri takdirde, onlara yönetimde söz sahibi olacakları vaadinde bulunmuştur. Geniş bir halk katılımının meydana geldiği bir bayram gününde, sihirbazlar ile Hz. Musa (as) karşı karşıya gelmiştir. Sihirbazlar, hünerlerine güvenerek, ellerindeki ip ve urganları atmış, büyülerinin etkisi ile bu ip ve urganlar Hz. Musa’ya (as) bile, sanki yılanmış gibi görünmüşlerdir. Bu sihre karşılık Hz. Musa’nın (as) attığı asâ, bir ejderhaya dönüşerek sihirbazların batıl bütün düzeneklerini yok etmiştir.
Sihirbazlar, daha önce yaptıkları büyülerde, malzemelerinin hiçbir zaman kaybolmadığını, ellerinde kaldığını, ancak bu defa bütün malzemelerinin yok olduğunu görünce, Hz. Musa’nın (as) sihirbaz olmadığını, gerçek bir peygamber olduğunu derhal anlamış, Rabbü’l-Alemîn’in varlığına ve birliğine, Hz. Musa’nın (as) peygamberliğine iman etmişlerdir. Çünkü, bu işin pîri durumundaki sihirbazlar, aldanmaya hemen hemen en uzak kimselerdir. Sihirbazlar bu durumu yaşamışlardır. Sihirbazların mağlubiyetini ve Hz. Musa’ya (as) iman etmelerini hazmedemeyen Firavun, küfründe inat etmiş, Hz. Musa’nın (as) sihirbaz olduğu paranoyasından kurtulamamış, Hz. Musa’nın (as) peygamberliğini kabul eden sihirbazların hepsini işkence yaptırarak öldürtmüştür (Araf, 7/104-126).
İsrailoğullarını Firavun zulmünden kurtarmayı irade buyuran Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri, Hz. Musa’ya (as) İsrailoğulları ile birlikte, bir gece vakti yola çıkmalarını vahyetmiş (TâHê, 20/77), Firavun ve adamları gün doğarken onların peşine düşmüşlerdir. Her iki gurup birbirlerini gördüklerinde, Hz. Musa’nın (as) yanındakiler kurtuluş çarelerinin tükendiğini düşünmüşlerdir. Hz. Musa (as) çok yüksek bir tevhidî duruş ile, zahiren bütün sebeplerin sonlanmış gibi göründüğü bu tehlikeli durumdan, Yüce Rabbin kendilerini mutlaka kurtaracağını, endişe etmemelerini söyleyerek onları teskin etmiştir.
Bütün sebeplerin yaratıcısı Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri, Hz. Musa’ya (as) asâsı ile denize vurmasını vahyetmiş, deniz ikiye ayrılmış ve her iki yanı bir dağ gibi yükselmiştir. İsrâiloğulları, Rab Teâlânın kendilerine denizde açmış olduğu kuru geçitten ilerlemeye başlamış, Firavun ve ordusu, belli bir tereddütten sonra kendilerinin de geçebileceğini düşünerek aynı yola girmiş, ancak her iki su kitlesi Hz. Musa (as) rehberliğindeki İsrailoğullarının geçişinden sonra, Firavun ve ordusu üzerine kapanmış ve hepsini denizde boğmuştur (Şuara, 26/60-66).
İsrâiloğulları denizi geçtikten sonra, Hz. Musa (as) ve beraberindekiler Tûr dağına gelmiş, Yüce Rabb’e münacat yapabilmesi için ona otuz ve on gecelik süreler belirlenmiştir (Araf, 7/142). Belki de çok yoğun bir manevi tecrübenin etkisi ile Hz. Musa (as), Rab Teâlâ’yı görme isteğini izhar etmiş, bunun üzerine dağa bakması, şayet dağ yerinde kalırsa, Yüce Rabbi görebileceği kendisine vahyedilmiştir. Ancak, Rab Teâlâ ve Tekaddes Hazretlerinin tecellisi ile, dağ paramparça olmuştur. Hz. Musa (as), tecellinin şiddeti ile bayılmış, ayıldığında da bu talebinin yanlışlığını düşünerek, Yüce Allâh’tan af talebinde bulunmuş ve affedilmiştir (Araf, 7/143). Hz. Musa (as), Yüce Rab ile konuşması neticesinde, Kelîmullâh ve risalet unvanları ile seçkin bir hale getirilmiştir (Araf, 7/144). Daha sonra Hz. Musa’ya (as) ilâhî hükümleri, emirleri ve nasihatleri ihtiva eden levhalar verilmiş, levhalarda yer alan yönergelere sıkıca tutunması emredilmiştir (Araf, 7/145).
Bazı rivayetlerde, bu levhaların yeşil zümrütten olduğu belirtilmektedir.[44]
Hz. Musa (as) Tûr’da iken, Sâmirî’nin saptırması ile kavmi altın bir buzağıyı kendilerine tanrı edinmiş, onları bu itikadî sapıklıktan çevirmeye çalışan Hz. Harun’u da (as) öldürmek istemişlerdir. Döndüğünde kavminin buzağıya tapındığını gören Hz. Musa (as), öfkelenerek levhaları yere atmış, kavminin sapıtmasını önleyemediği gerekçesi ile de Hz. Harun’u (as) azarlamıştır. Sâmirî’ye niçin böyle yaptığını sormuş, o da Cebrâîl’in (as) ayak izlerini gördüğünü, o toprağı altın ile karıştırıp bir buzağı heykeli yaptığını, buna kendisini nefsinin sürüklediğini öne sürmüştür.
Hz. Musa (as), Sâmirî’nin yaptığı bu heykeli toz haline getirmiş, rüzgarda savurmuş, Sâmirî’ye de lanetlendiğini haber vermiştir. Bu hadiseden sonra kavminden seçmiş olduğu yetmiş kişi ile tövbe etmiş, o anda kendilerini büyük bir sarsıntı yakalamıştır. Kavminin buzağıya tapınması sebebi ile meydana gelen bu ilahî ihtar karşısında Hz. Musa (as), birtakım beyinsizler sebebi ile Rab Teâlâ’nın kendilerini helak etmemesini, dünyevi ve uhrevi güzellikleri devam ettirmesini dilemiştir. (Araf, 7/148-156; TâHê, 20/85-97).
Hz. Musa (as), Yüce Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretlerinin, Risâlet ve Kelîmullâh unvanı vererek seçkin kıldığı bir peygamberdir (Araf, 7/144). İhlâs sahibi bir Resul ve Nebî’dir (Meryem, 19/51). Yüce Allah’a münacatı ile kurb-u ilâhî mertebesine ulaştırılmıştır (Meryem, 19/52). Yüce Allâh tarafından seçilmiş bir peygamberdir (TâHê, 20/13, 41). Yüce Allâh’ın nezâretinde yetiştirilmiş, taraf-ı ilâhîden kendisine sevgi lütfedilmiştir (TâHê, 20/39). Güçlü ve güvenilirdir (Kasas, 28/26). Yüce Allâh nezdinde çok itibarlıdır (Ahzab, 33/69). Muhsinlerdendir ve mümin kullardandır (Saffat, 37/121-122). Güvenilir ve şerefli bir resuldür (Duhân, 44/17-18).
Hz. Musa (as) hem dinî hem de siyasal bir liderdir. İlk ve en önemli görevi, kavmini Firavun’un zulmünden kurtarıp hürriyete kavuşturmak olmuştur. İkinci ve daha önemli görevi ise, Tevrat’ın kendisine vahyedilmiş olması, İsrailoğullarını Tevrat şeriatına göre yönetmesidir. Yahudiler, Hz. Musa’nın (as) hayatını kırk yıl Mısır’da, kırk yıl Medyen’de ve kırk yıl çölde olmak üzere üç devreye ayırmaktadırlar.
Ruhullâh Hz. İsa (as)
Ka’riye Câmi-i Şerîfi, İstanbul/Edirnekapı
Bu konu sitede “Kur’ân-ı Kerîm’de Hz. İsa (as)” başlığı altında incelenmeye çalışılmıştı. Ayrıntılar için söz konusu makaleyi referans vermekteyiz.
Bütün minnetimiz Yüce Allâh’a ve bisetinden itibaren alemi güneş gibi aydınlatan Habîb-i Edîbi’nedir (ﷺ) …
[1] Hammâd el-Cevherî, Tâcü’l-Luġa (Sıhah), 4/1384.
[2] İbn Manzûr, Lisânü’l-ʿArab, “ṣḥf” md., 7/290-291.
[3] Ebubekir el-Kurtubi, el-Camiʿu li-Ahkâmi’l-Kur’ân, 22/409, Müessesetü’r-Risale, Beyrut-2006.
[4] Fahreddin er-Râzî, Tefsîru’l-Kebîr, 29/14, Dâru’l-Fikr, Beyrut-1981.
[5] İbn Hibban, Sahih, Hadis no: 361.
[6] Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dinî Kur’ân Dili, 6/392, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul-2023.
[7] Alî b. el-Hüseyn el-Mesʿûdî el-Hüzelî, Aḫbârü’z-Zamân, ss. 73-74, Darü’l-Endelüs, Beyrut-1996.
[8] Kitab-ı Mukaddes, Tesniye 5/8-10, s. 188, Kitab-ı Mukaddes Şirketi, İstanbul-2000.
[9] https://kutsalkitap.info.tr/?ref=true&q=yas.5:9-10 (Erişim: 14.04.2024)
[10] Kitab-ı Mukaddes, Tesniye 24/16, s. 208.
[11] Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis no: 21879, 21885.
[12] Alî b. el-Hüseyn el-Mesʿûdî, Mürûcü’ẕ-Zeheb ve Meʿâdinü’l-Cevher, 1/25-26, El-Mektebetü’l-ʿAsriyye, Beyrut-2005.
[13] Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Târîhu’r-Rusül ve’l-Mülûk, 1/92, Dâru’l-Meʿârif, Kahire, trsz.
[14] İbn Ebü’d-Dünya (v. 281/894), Kitâbu’l-ʿAkli ve Fadlih, s. 20 (Hadis no: 21), Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, Beyrut-1993; İbn Kuteybe (v. 276/889), ʿUyûnü’l-Aḫbâr, 1/403 (Hadis no: 1461), el-Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut-2008; İbn Asâkir (v. 571/1176), Târîhu Medîneti Dımaşk, 7/444, Dâru’l-Fikr, Beyrut-1995; İbnü’l-Cevzî (v. 597/1201), Zemmü’l-Hevâ, s. 16, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut-1971.
[15] et-Taberî, Târîh, 1/152.
[16] Ahmed b. Ebu Yaʿkûb b. Caʿfer b. Vehb İbn Vâdıh el-Yaʿḳūbî, Târîḫu’l-Yaʿḳūbî, s. 7, Dâru Sâdır, Beyrut-1995.
[17] et-Taberî, Tarih, 1/153.
[18] el-Ya‘kūbî, Târîḫu’l-Yaʿḳūbî, ss. 8-9.
[19] el-Ya‘kūbî, Târîḫu’l-Yaʿḳūbî, s. 10.
[20] et-Taberî, Tarih, 1/166.
[21] el-Mesʿûdî, Aḫbârü’z-Zamân, s. 77.
[22] er-Râzî, Tefsîru’l-Kebîr, 21/234.
[23] et-Taberî, Tarih, 1/164.
[24] Şîrûye b. Şehredâr ed-Deylemî, el-Firdevs bi-Meʾs̱ûri’l-Hiṭâb, Hadis no: 862.
[25] es-Saʿlebî en-Nîsâbûrî, ʿArâʾisü’l-Mecâlis (Ḳaṣaṣü’l-Enbiyâʾ), s. 72, Mustafa el-Bâbî el-Halebî Matbaası, Mısır-1954.
[26] İbn Saʿd, Kitâbü’ṭ-Ṭabaḳāti’l-Kebîr, 1/29, Mektebetü’l-Hancî, Kahire-2001.
[27] İbnü’l-Cevzî, el-Muntaẓam fî Târîḫi’l-Mülûk ve’l-Ümem, 1/259, Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, Beyrut-1992.
[28] Hâkim en-Nîsâbûrî, el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn, Hadis no: 4143, Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, Beyrut-2002.
[29] Celâlüddîn es-Süyûtî, el-ʿUrfü’l-Verdî fî Aḫbâri’l-Mehdî, (Thk. Mehdî Ekber Necat), Hadis no: 220, Mektebetü’s-Sadûk, Tahran-1387. Bu hadîs-i şerîf, aynı kitabın Kudüs baskısında 218 hadis numarası ile yer alırken, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye’nin Beyrut-2006 baskısında 222 hadis numarası ile yer almaktadır.
[30] es-Saʿlebî, ʿArâʾisü’l-Mecâlis, s. 73.
[31] el-Ya‘kūbî, Târîḫ,s. 23.
[32] es-Saʿlebî, ʿArâʾisü’l-Mecâlis, s. 74.
[33] es-Sa‘lebî, ʿArâʾisü’l-Mecâlis, s. 74.
[34] et-Taberî, Câmiʿu’l-Beyân ʿan Teʾvîli Âyi’l-Ḳurʾân, 4/572, Dâru Hecr, Kahire-2001.
[35] el-Yaʿkūbî, Târîḫ,s. 24.
[36] İbnü’l-Cevzî, et-Tebṣıra, ss. 114-115, Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, Beyrut-1993.
[37] es-Sa‘lebî, ʿArâʾisü’l-Mecâlis, s. 78.
[38] et-Taberî, Tarih, 1/242-243.
[39] Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis no: 17109.
[40] el-Mesʿûdî, Aḫbârü’z-Zamân, s. 103.
[41] es-Sa‘lebî, ʿArâʾisü’l-Mecâlis, s. 167; el-Mesʿûdî, Mürûcü’ẕ-Zeheb, 1/40.
[42] Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb en- Nesâî, Es-Sünenü’l-Kübrâ, Hadis no: 11263.
[43] es-Sa‘lebî, ʿArâʾisü’l-Mecâlis, s. 168.
[44] es-Sa‘lebî, ʿArâʾisü’l-Mecâlis, s. 203.
© Her hakkı mahfuzdur. İşbu web sitesi ve içeriğine ilişkin tüm fikrî haklar ile her türlü telif hakları www.dinveilim.com sitesine ait olup, 5846 sayılı Kanun hükümlerine tâbidir. www.dinveilim.com internet sayfalarındaki yazıların, bütün olarak elektronik ya da matbu bir ortamda yayımlanması yasaktır. Ancak www.dinveilim.com sitesinde yer aldığının belirtilmesi ve doğrudan aktif bağlantı verilmesi şartıyla yazılardan kısa bölümler iktibas edilebilir.
SELAM 