Peygamberlere (ase) İman Rüknünün Dinî ve Aklî Temelleri & Peygamberlerin (ase) Özellikleri

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَوْمًا بَارِزًا لِلنَّاسِ فَأَتَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا الإِيمَانُ قَالَ

‏أَنْ تُؤْمِنَ بِاللَّهِ وَمَلاَئِكَتِهِ وَكِتَابِهِ وَلِقَائِهِ وَرُسُلِهِ وَتُؤْمِنَ بِالْبَعْثِ الآخِرِ ‏. ‏

Ebu Hüreyre (ra) rivayeti ile, Şanı Yüce Nebi (ﷺ), bir gün insanlarla otururken, (Melek) Cebrâîl (as) gelmiş ve ‘İman nedir?’ diye sormuştur. Allâh Resûlü (ﷺ) şöyle cevap vermiştir:

“İman, Allâh’a, meleklerine, kitaplarına, O’na kavuşmaya, elçilerine ve yeniden diriltilişe inanmandır.”‏

(Müslim, 8; Buhari, 50)

والحمد لله رب العالمين، والعاقبة للمتقين، اللَّهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ عَلَى عَيْنِ الرَّحْمَةِ الرَّبَّانِيَةِ وَاليَاقُوتَةِ المُتَحَقِّقَةِ الحَائِطَةِ بِمَرْكَزِ الفُهُومِ والمَعَانِي، وَنُورِ الأَكْوَانِ المُتَكَوِّنَةِ الآدَمِي، صَاحِبِ الحَقِّ الرَّبَّانِي، البَرْقِ الأَسْطَعِ بِمُزُونِ الأَرْبَاحِ المَالِئَةِ لِكُلِّ مُتَعَرِّضٍ مِنَ البُحُورِ وَالأَوَانِي، وَنُورِكَ اللاَّمِعِ الذِي مَلأْتَ بِهِ كَوْنَكَ الحَائِطِ بِأَمْكِنَةِ المَكَانِي، اللَّهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ عَلَى عَيْنِ الحَقِّ التِي تَتَجَلَّى مِنْهَا عُرُوشُ الحَقَائِقِ عَيْنِ المَعَارِفِ الأَقْوَمِ صِرَاطِكَ التَّامِّ الأَسْقَمِ، اللَّهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ عَلَى طَلْعَةِ الحَقِّ بَالحَقِّ الكَـنْزِ الأَعْظَمِ إِفَاضَتِكَ مِنْكَ إِلَيْكَ إِحَاطَةِ النُّورِ المُطَلْسَمِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَعَلَى آلِهِ صَلاَةً تُعَرِّفُنَا بِهَا إِيَّاهُ

رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي

(20/25 ، سُورَةُ طه)

Alemlerin Rabbi Allâh’a hamd olsun. Hüsn-ü âkıbet müttakiler içindir. Allâhım! Rabbânî rahmetin olan Zât’a, bütün anlayış ve manaların merkezini kuşatmış ve hakikatine erişmiş o biricik yakuta, insana ait bütün oluşumların nuruna, Rabbânî hakkın sahibine, Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretlerine yönelmiş, (akılları, kalpleri ve ruhları itibarı ile) denizler ve kaplar genişliğindeki herkesi, bol rahmet bulutlarıyla dolduracak olan o en parlak şimşeğe, mekân alemindeki tüm mekânları kendisiyle doldurduğun ve kuşattığın o en parlak nuruna salât ve selam et.

Allâhım! Hakikatlerin zirvelerinin tecelli ettiği hakikate, maarifin en olgun membaına, sırat-ı müstakîmin zirvesine, o en berrak ruh u pak-i Muhammed’e salat ve selam olsun.

Allâhım! Hak ve hakikatin apaçık yüzüne, tükenmek bilmeyen hazinenin mümessiline, Sen’den Sana tılsımlı nurun Muhammed Mustafa’ya, âl ve ashabına salât et. Allâhım! Bizlere onu tanıtacağın salatlar ve selamlar lütfeyle. Âmin…

Abstract: Examining the Religious and Rational Underpinnings of the Belief in Prophets within Islam & The Characteristics of Prophets (peace be upon them)

Nâs Suresi

Esteemed reader, this article entitled “Examining the Religious and Rational Underpinnings of the Belief in Prophets within Islam & The Characteristics of Prophets (peace be upon them)” was conceived with the guidance of Allâh Almighty, who provided the motivation to work and made possible the reasons during the holy month of Ramadan.

The article aimed to articulate the pillar of “Belief in Prophets (peace be upon them) within Islam & The Characteristics of Prophets (peace be upon them)” through verses, hadiths, and the perspectives of esteemed Islamic scholars, as much as possible. The rational underpinnings of the topic were not treated as a separate discussion but were integrated throughout the article.

The principle of “Belief in Prophets (peace be upon them) within Islam” holds an unwavering position in the Muslim worldview. No amount of doubt or hesitation can sway a Muslim’s belief in the prophets. Nonetheless, it is our view that revisiting the esteemed perspectives of religious texts and Islamic scholars on this matter is an endeavor that warrants attention.

Unintentional errors have been made in the content of this work. Our esteemed Prophet (ﷺ) has said, “All people err, and the best of those who err are those who rectify their mistakes.” We have endeavored to correct any errors that we have observed to the best of our ability. The errors are solely ours, while the truth, goodness, beauty, and our gratitude belong entirely to Almighty Allâh and to the Glorious Prophet (ﷺ), who has illuminated the world like the sun since his advent as a prophet.

“Messenger” refers to the prophets appointed and dispatched by Almighty Allâh with a new scripture and set of laws. Messengers are so named because they were sent to their communities to advocate monotheism and were charged with its dissemination. “Messenger” means a human being who is a prophet and serves as a go-between for Allah Almighty and His intelligent creations who have attained the age of accountability and maturity. Thus, “Messenger” has become the distinctive title for the prophets commissioned by Allâh Almighty.

“Nebi” signifies “exalted, sublime, and honorable.” It refers to prophets who communicated the commands and prohibitions of Almighty Allâh to people without bringing a new book or a new sharia. Nebis are prophets tasked with preserving the sharia that came before them. Their fundamental responsibilities include adhering to the preceding sharia and relaying the revelations from Allah Almighty to people.

Some scholars assert that “Rasul” encompasses more than “Nabi.” By this understanding, every “Rasul” is also a “Nabi,” but not every “Nabi” is a “Rasul.” Figures such as St. Moses (pbuh), St. Harun (pbuh), St. David (pbuh), Mary’s son (may Allâh be pleased with her), St. Jesus (pbuh), and the Glorious Prophet Muhammad (ﷺ) were both messengers and prophets. Meanwhile, St. Ismail/Ishmael (pbuh), St. David, St. Suleiman (pbuh), St. Zechariah (pbuh), and St. John the Baptist (Yahya) (pbuh) were prophets tasked with delivering just judgments among the Israelites and conveying God’s message to them.

Belief in the prophets is a fundamental pillar of faith and constitutes the fourth. Believing in the prophets entails accepting that Allâh Almighty chose individuals of good and pure nature to be His messengers and that the revelations these exceptional personalities received from Allâh, either directly or via the angel Gabriel, were entirely true and accurate. The first prophet is St. Adam (pbuh), and the last is Prophet Muhammad (ﷺ). It is a divine commandment for every Muslim to believe in all prophets without discrimination. Therefore, based on the clear verses of the Holy Quran (Al-Nisa, 4/150-151), believing in certain prophets while denying others is deemed an act of disbelief.

Allâh Almighty, who set the tenets of faith, imparted knowledge of His Supreme Being and His guidance and commands exclusively through His prophets. Thus, a true understanding of the Creator and religion is unattainable without faith in the prophets. Prophets are akin to links in a chain; denying even one disrupts the chain’s integrity and the concept of prophethood itself. Accepting some prophets while rejecting others negates the prophethood in its entirety. Muslims acknowledge all prophets sent by Allah Almighty, making no distinctions among them, as this forms the most steadfast tenet of their faith.

The Almighty Allah has appointed guides and leaders, namely prophets, to reveal Himself to His servants, to communicate His commands and prohibitions, and to instruct people on fulfilling their social responsibilities. The Almighty Allah designated the first man, St. Adam (pbuh), as a prophet to educate people about the religion of monotheism, its tenets of faith, and its worship practices, and subsequently sent numerous prophets, culminating with the final prophet, Muhammad (ﷺ).

The primary responsibilities of prophets include guiding people towards the recognition and oneness of Almighty Allah, proclaiming that worship should be dedicated solely to Him, adhering to His commands, and avoiding prohibitions. Prophets consistently urged people towards righteousness and virtue, directing all their endeavors toward the triumph of good over evil. They set exemplary standards and exerted significant efforts to enlighten people about metaphysical concepts like Heaven and Hell.

They emphasized ensuring that the material world does not mislead people, prioritizing the afterlife in beliefs and practices, and fostering good morals over bad ones. The divine call they issued was executed in a manner that eliminated all justifications of the deniers and obstinate communities when faced with divine scrutiny.

One of the reasons Almighty Allah dispatched prophets to humanity was to steer them through intellectual disagreements, deviations, and conflicts. The prophets empowered individuals to make fair judgments, maintain truth, and settle disputes. They organized people’s religious and worldly matters most favorably. The prophets seamlessly addressed the issues that posed challenges to people’s spiritual and material well-being.

Prophets, regarded as the luminaries of humankind, serve as essential guides for accurately grasping the faith-based elements of religion and imparting practical teachings with ease. The appointment of human prophets by Almighty Allah, rather than entities beyond human comprehension like angels or spiritual beings, demonstrates His care for humanity and the importance He places on their understanding.

Önsöz

“Lâ ilâhe illAllâhu’l-Melikü’l-Hakku’l-Mübîn.”

(Kenzü’l-Ummal, 5058)

Çok kıymetli okuyucu. “Peygamberlere (ase) İman Rüknünün Dini ve Aklî Temelleri & Peygamberlerin (ase) Özellikleri” başlıklı bu makale, Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretlerinin yönlendirmesi, çalışma şevki vermesi, sebepleri kolaylaştırması, bilhassa Ramazan-ı Şerif’e mahsus âtıfetini, rahmetini, keremini ve bereketini, ayrıca daha bilemediğimiz görünmeyen ihsanlarını sınırsız şekilde lütfetmesi neticesinde vücuda gelmiştir.

“Peygamberlere (ase) iman” gibi çok temel bir rüknün, ayet-i kerîmelere, hadîs-i şerîflere ve mümkün olduğu nispette saygı duyulan İslam alimlerinin görüşlerine dayalı bir şekilde işlenmesinin faydalı olacağı düşünülmüştür. Konunun aklî temelleri, müstakil olarak ele alınmamış, makale içerisinde verilmeye çalışılmıştır.

“Peygamberlere (ase) iman” rüknü, her Müslümanın düşünce dünyasında sarsılmaz şekilde yer alır. Hiçbir şüphe ya da tereddüt, Müslümanların Peygamberlere (ase) yönelik imani duruşlarını değiştiremez. Bununla birlikte, konu ile ilgili yüksek nasların ve İslam alimlerinin değerli görüşlerinin, günümüzde yeniden yansıtılmaya çalışılması, kanaatimizce ihmale gelmemesi gereken bir faaliyettir.

Çalışma muhteviyatında mutlaka kasıtsız hatalar vaki olmuştur. “Bütün insanlar hatalıdır. Ancak hatalıların en hayırlısı hatalarından dönenlerdir”[1] nassınca, fark edebildiğimiz yanlışlıkları mümkün mertebe tashih için uğraştığımızı söyleyebiliriz. Yanlışlıklar bütünü ile tarafımıza, doğrular, iyilikler, güzellikler ve minnetimiz bütünü ile Yüce Allâh’a, bisetinden itibaren alemi güneş gibi aydınlatan Habîb-i Edîbi’ne (ﷺ) aittir.

Giriş

“Peygamber” kelimesi, Farsça bileşik isim olup, “peyam” ve “ber” kelimelerinin bir araya gelmesi ile oluşmuştur. “Peyam (peygam)”, alınan haber ve bilgi, “ber” kelimesi ise “haberi alan veya getiren” anlamlarına gelmektedir. Kur’ân-ı Kerîm’de bu kelimenin karşılığında, “resûl (çoğ. rüsûl), mürsel (çoğ. mürselûn) ve nebî (çoğ. enbiyâ), kelimeleri yer almaktadır. Günümüzde “peygamber” kelimesi, “resûl” ve “nebi” kelimelerinin anlamlarını kapsar şekilde kullanılmaktadır.

Resûl kelimesi, “irsâl/gönderme” mastarından türemiş olup, “elçi” anlamına gelmekte, ıstılahta ise, yeni bir kitap ve yeni bir şeriatle Yüce Allâh’ın vazifelendirdiği ve gönderdiği peygamberleri nitelemektedir. Resûllerin bu ismi almalarının sebebi, Yüce Allâh’ın onları ümmetlerine tevhid davası ile göndermesi ve tevhid davasının tebliği ile sorumlu tutmasıdır. “Resûl” kelimesi ile aynı kökten gelen “risâlet” kelimesi, “Allâh Teâlâ ile, onun yarattıklarından akıl sahibi olan, temyiz ve rüşd çağına ulaşan insanlar arasında, peygamber olan bir insanın sefirlik yapmasıdır.”[2] “Resûl” ve “risâlet” kelimeleri, bazı durumlarda aynı anlama gelecek şekilde kullanılmış, Yüce Allâh’ın göndermiş olduğu peygamberler için verilen özel isim halini almıştır.

Nebî kelimesi, hemzesiz kabul edildiğinde “nebve/nebâvet” kökünden, “yüce, ulu ve şerefli” anlamlarına gelmektedir. Hemzeli olduğunda ise “n-b-e” fiilinden, “haber veren” anlamına gelmektedir. Istılahta ise, Yüce Allâh’ın emir ve yasaklarını insanlara ileten, ancak yeni bir kitap ve yeni bir şeriatla gönderilmemiş peygamberleri nitelemektedir. Nebiler, kendilerinden önceki şeriatleri yaşatmak üzere gönderilen peygamberlerdir. Nebilerin temel vazifeleri, hem önceki şeriate uymak hem de Yüce Allâh’tan kendilerine vahyedileni insanlara tebliğ etmektir.

Alimlerimizin bir kısmına göre Resûl kelimesi Nebî kelimesinden daha kapsamlıdır. Bu kabule göre her Resûl aynı zamanda Nebî’dir, ancak her Nebî Resûl değildir. Hz. İbrâhîm (as), Hz. İsmail (as), Hz. Musa (as), Meryem oğlu Hz. İsa (as) ve Şanlı Nebi Hz. Muhammed (ﷺ) hem Resûl hem de Nebi iken, Hz. Harun (as), Hz. Davud (as), Hz. Süleyman (as), Hz. Zekeriya (as) ve Hz. Yahya (as) ve Hz. İdris (as) İsrailoğullarının arasında doğrulukla hükmeden ve onlara tebliğ görevini üstlenen nebilerdi.

Bazı alimlerimiz de Resûl ve Nebî kelimelerini eş anlamlı kabul etmişlerdir.[3] Bu alimlerimizin kanaatlerinin dayanağı şu ayet-i kerimedir:

وَمَا اَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَلَا نَبِىٍّ اِلَّا اِذَا تَمَنّٰى اَلْقَى الشَّيْطَانُ فٖى اُمْنِيَّتِهٖ فَيَنْسَخُ اللّٰهُ مَا يُلْقِى الشَّيْطَانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللّٰهُ اٰيَاتِهٖ وَاللّٰهُ عَلٖيمٌ حَكٖيمٌ

“Senden önce irsâl ettiğimiz (gönderdiğimiz) bütün Resûller ve Nebiler bir dilekte bulunduklarında, şeytan onların dileklerine (şüpheler ve fitneler) atmıştır. Allâh, şeytanın attığını (şüpheleri ve fitneleri) giderir. Sonra Allâh, ayetlerini tahkim eder. Allâh, Alîm’dir (her şeyi bilir), Hakîm’dir (sonsuz hikmet sahibidir).” (Hac, 22/52)

Ayet-i kerime metninde, “irsal/gönderme” fiilinin, hem Resûl’ü hem de Nebi’yi içine aldığı görülmektedir. Ayet-i kerimede, her Resûl ve Nebî’yi şeytanın etkilemeye çalıştığı, ancak Yüce Allâh’ın buna izin vermediği vurgulanmaktadır. Şeytanın vermek istediği her türlü vesvese, zan, yanlış düşünce, boş ideal ve kuru temennilere karşı, peygamberlerin (ase) Yüce Allâh tarafından koruma altına alındığı beyan edilmektedir. Ayette geçen “temennî” bir şeyi arzu etmek, “ümniyye” ise gönlün çok istediği şey demektir.

Resûl kelimesi, Kur’ân-ı Kerîm’de melekler için de kullanılmıştır. “İrsâl, ictibâ, ıstıfâ ve ba‘s” kökünden gelen fiiller ise, Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretlerinin Peygamberler gönderdiğini beyan için kullanılan kelimelerdir.

Peygamberlere (ase) İman Rüknü ve Peygamberlerin (ase) Mucizelerle Desteklenmesi

“Sizleri, karanlıklardan aydınlığa çıkarmak için, kuluna apaçık âyetler indiren O’dur. Kuşkusuz Allâh, sizlere çok şefkatli, çok merhametlidir.”

(Hadîd, 57/9)

Peygamberlere (ase) iman, temel iman rükünlerinden dördüncü esas olarak yer alır. Peygamberlere (ase) iman, Yüce Allâh’ın insanlar arasından seçtiği, selim tabiatlı, temiz fıtratlı insanları elçi olarak gönderdiğine, bu nadide ve büyük şahsiyetlerin (ase), Yüce Allâh’tan doğrudan ya da melek Cebrâîl vasıtası ile aldıkları vahyin, bütünü ile gerçek ve doğru olduğuna inanmak demektir. Peygamberlerin ilki Hz. Âdem (as), sonuncusu ise Hz. Muhammed’dir (ﷺ). Yüce Allâh, aralarında ayırım yapmadan bütün peygamberlere inanmayı her Müslümana farz kılmıştır. Bu sebeple, (hafazanAllâh) peygamberlerin bir kısmına inanmak, diğerlerini kabul etmemek, Kur’ân-ı Kerîm’in açık beyanına göre küfre girme sebebidir (Nisa, 4/150-151).

Dinin kurallarını koyan Allâh Teâlâ, hem Yüce Zâtı ile ilgili bilgileri, hem de bütün insanlara yönelik öğüt ve buyruklarını, sadece peygamberleri (ase) aracılığı ile bildirmiştir. Dolayısı ile peygamberlere (ase) inanmadan, sahih bir Yaratıcı ve din tasavvuruna ulaşmak mümkün değildir. Peygamberler (ase), bir zincirin halkaları gibidirler. Bu halkalardan birisini dahi inkar, zincirin bütünlüğünü bozma ve nübüvvet inancını yok etme demektir. Peygamberlerden (ase) bir kısmını kabul etmek, diğerlerini reddetmek, hepsinin peygamberliğini inkâr etmek demektir. Müslümanlar, Yüce Allâh tarafından gönderilen peygamberlerin (ase) tamamına, aralarında fark gözetmeksizin inanır. Bu husus, Müslümanların en sarsılmaz amentüsüdür.

Mâtürîdî kelâmcısı ve Hanefî fakihi Ebü’l-Yüsr el-Pezdevî (v. 493/1100), Ehl-i Sünnet Akaidi adıyla tercüme edilen Uṣûlü’d-Dîn adlı eserinde, “bazı peygamberlerin risâletini inkar edenlerin hükmü, Hz. Muhammed’in (ﷺ) peygamberliğini inkar eden Yahudi ve Hristiyanların hükmü gibidir”[4] demekte, peygamberliğin ispatı olan mucizeler ile ilgili olarak da şu hususlara temas etmektedir:

“Peygamberliğin delili, onlara verilmiş mucizelerdir. Her peygamberin risâleti, onun elinde zahir olan mucizelerle ispat edilmiştir. Hz. Musa’nın (as) mucizeleri, asâ, beyaz el ve diğerleri idi. Hz. İsa’nın (as) mucizeleri, ölüleri diriltmek, hastaları iyileştirmek ve başkalarıydı. Hz. Muhammed’in (ﷺ) mucizelerinin en büyüğü ise Kur’ân-ı Kerîm’dir. Mucizeler, peygamberlerin risâlet davalarının doğruluğuna bir delildir. Mucizeler, insan gücünün üzerinde meydana gelen hadiselerdir. Yüce Allâh, peygamberlerinin tevhid davalarını doğrulayan karşı konulmaz deliller olarak mucizeleri yaratmıştır. Her topluluk, peygamberlerinden risâletlerinin doğruluğu hususunda delil istemiş, Yüce Allâh da peygamberlerine, kavimlerinin istediği mucizeleri gösterme gücünü vermek sureti ile, peygamberlerini risâlet davalarında doğrulamıştır.”[5]

Eş‘arî kelâmcısı ve Şâfiî fakihi İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî (v. 478/1085), Kitâbu’l-İrşâd’ında, mucizenin şartları ile ilgili beş kadar özelliği şu şekilde izah etmektedir:

“1. Mucize, Yüce Allâh’a ait bir fiil olarak tezahür etmelidir. Peygamberin doğruluğuna delalet etme yönü, nübüvvet iddiasında bulunan peygambere, Yüce Allâh’ın, ‘doğru söylüyorsun’ sözü yerine geçen bir fiil olarak gerçekleşmelidir.

2. Mucize, harikulade bir fiil olmalıdır.

3. Mucize, elinde zuhur eden kimseyi doğrulamalıdır. Bu da peygamberin mucize ile meydan okuması, mucizenin de peygamberin iddiasına uygun bir şekilde gerçekleşmesi ile mümkündür.

4. Mucize, peygamberin peygamberlik iddiasından önce meydana gelmiş olmamalıdır. Diğer türlü, böyle bir harikuladeliğin hükmü geçmişte kalmış olur.

5. Mucize, peygamberlik iddiasında bulunan kimseyi yalanlamamalıdır. Mesela bir peygamber, ‘doğruluğumun delili, bu iki elimin konuşmasıdır’ dese, arkasından bu kimsenin elleri konuşarak, ‘biliniz ki bu adam bir iftiracıdır, ondan uzak durunuz’ dese, el konuşmuş olmasına rağmen bu bir mucize değildir. Çünkü peygamberlik davasındaki kişiyi tekzip etmiştir.”[6]

Arap dili, kelâm ve fıkıh âlimi Seyyid eş-Şerîf el-Cürcânî (v. 816/1413), Kelâm, usul ve dil âlimi Adudüddin el-Îcî’nin (v. 756/1355) el-Mevâḳıf adlı eserine yaptığı şerh olan Şerḥu’l-Mevâḳıf adlı eserinde, mucize ile ilgili yukarıda yer alan şartlara, şu iki hususu da ilave etmektedir:

“1. Mucizeye, muaraza yapılması imkansız olmalıdır. Zira bu, aciz bırakmanın hakikatidir.

2. Mucize, peygamberlik iddia eden kimsenin elinde (başkasında değil) açığa çıkmalıdır. Böylece mucize, peygamberlik iddiasındaki kimseyi tasdik etmiş olur.”[7]

Peygamberlerin (ase), Yüce Allâh’ın iradesi ile görevlendirildikleri, Yüce Allâh tarafından verilen mucizelerle ve kişiliklerindeki yüksek vasıflarla sabittir. Mucize, peygamberlerin davalarını doğrulamak için, Yüce Allâh’ın peygamberi eli ile ortaya çıkardığı ve insanların bir benzerini meydana getiremedikleri harikulade olaylardır. Mucizeler, esas itibarı ile Yüce Allâh’ın fiilidir.

Kur’ân-ı Kerîm’de “mucize” anlamında, “âyet, beyyine, burhan ve sultan” kelimeleri kullanılmıştır. Tabiat kanunlarına aykırı şekilde meydana gelen mucizelere hissî/duyusal, gelecekten haber verme şeklinde olanlarına da haberî mucizeler denmektedir. İnsanların akıl ve idraklerine hitap edip de onları hayrette bırakan mucizelere ise, aklî/mânevî mucizeler denilmiştir.

Hissî/duyusal mucizelere, Kur’ân-ı Kerîm’den şu örnekler verilebilir:

1. Nemrut tarafından ateşe atılan Hz. İbrahim’i (as), Cenâb-ı Hakk’ın koruması, ateşi berd ü selâm haline getirmesi (Enbiyâ, 21/68-71).

2. Hz. Salih’in (as), peygamberlik davasındaki doğruluğunu ispat için bir mucize getirmesi gerektiğini söyleyen kavmine karşı, “İşte size bir mucize olmak üzere Allâh’ın şu dişi devesi. Onu (kendi haline) bırakın, Allâh’ın yeryüzünde otlasın. Ona bir fenalıkla dokunmayın. Sonra sizi acıklı bir azap yakalar” (A’raf, 7/73) ikazına rağmen, Semud kavminin azgınlarından bir grubun deveyi kesmeleri ile, sonrakilere ibret olsun diye meydana gelen helak mucizesi (Araf, 7/73-79; Hud, 11/61-68, 89; Şuarâ, 26/141-158; Neml, 27/45-53; Zâriyât, 51/43-45; Kamer, 54/23-31; Şems, 91/11-15).

3. Hz. Musa’nın (as), asası ile sihirbazların sihirlerini bozması, denizi yarması, taştan su çıkarması, gökten kudret helvası ve bıldırcın eti indirilmesi (Arâf, 7/160; İsrâ, 17/101; TâHê, 20/65-70; Şuarâ, 26/63-66).

4. Hz. Süleyman’ın (as), karıncanın konuşmasını anlaması ve kuşlarla konuşabilmesi (Neml, 27/16-28).

5. Hz. İsa’nın (as), çamurdan yapılmış kuşları diriltmesi, körleri ve alacalıları iyileştirmesi, ölüleri diriltmesi (Âli İmran, 3/49; Mâide, 5/110).

Aklî/mânevî mucizelere şu örnekleri vermemiz mümkündür:

1. Hazret-i Muhammed’in (ﷺ), en büyük mucizesi Kur’ân-ı Kerîm’dir ve aynı zamanda aklî/mânevî bir mucizedir. Arapların önde gelen dil edipleri, bütün ustalıklarına, İslam’a ve peygamberine olan bütün düşmanlıklarına rağmen, Kur’an-ı Kerîm’in i‘câzını itiraf edip kabullenmek zorunda kalmış ve tenkit edememişlerdir. İlahi bir vahiy ve kitap olarak hem Kur’ân-ı Kerîm’in kendisi, hem de Şanlı Nebi Hz. Muhammed’in (ﷺ) peygamberliği kıyamete kadar devam edecektir.

2. Hazret-i Muhammed (ﷺ), yeryüzündeki bütün milletlere gönderilmiş peygamberdir (Sebe, 34/28) ve “Hâtemü’l-Enbiyâ” yani bütün peygamberlerin sonuncusudur (Ahzab, 33/40). Yüce Allâh, Hz. Muhammed’in (ﷺ) şeriatı ile, bütün şeriatları sonlandırmıştır. Bundan sonra şeriat koyucu herhangi bir resûl ve nebî gelmeyecektir. İslam şeriatı, kıyamete kadar geçerliliğini koruyacaktır.

Bu gerçek, Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle beyan edilir:

مَا كَانَ مُحَمَّدٌ اَبَا اَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلٰكِنْ رَسُولَ اللّٰهِ وَخَاتَمَ النَّبِيّٖنَ وَكَانَ اللّٰهُ بِكُلِّ شَیْءٍ عَلٖيمًا

“Muhammed (ﷺ), sizin erkeklerinizden hiçbirinin babası değildir. Ancak o, Allâh’ın elçisi ve peygamberlerin sonuncusudur. Allâh, her şeyi çok iyi bilendir.” (Ahzab, 33/40)

Gaybî mucizelere ise şu örnekleri vermemiz mümkündür:

1. Kur’an-ı Kerîm’in, geçmişe yönelik verdiği haberlerin olduğu gibi çıkması, istikbale yönelik haberlerinin de söz konusu hususların zamanı geldiğinde gün ışığı gibi ortaya çıkması.

2. Bugüne kadar meydana gelen ilmi gelişmelerin hiçbirisinin, Kur’an-ı Kerîm’e aykırılık göstermemesi.

3. Bundan sonra meydana gelecek ilmi gelişmelerin, kıyamete kadar Kur’ân-ı Kerîm’i doğrulayacak olması.

4. Kur’an-ı Kerîm’in, melekler, kıyamet, Cennet, Cehennem, hesap ve mizan ile ilgili verdiği haberler.

Kur’an-ı Kerîm’in beyanı ile, kendilerine peygamber gönderilmemiş hiçbir topluluk ve ümmet bulunmamaktadır (Fâtır, 35/24). İnsanlık tarihi süresince, bazen peş peşe, bazen de aynı zaman dilimi içerisinde peygamberler gönderilmiştir (Bakara, 2/87; Mâide, 5/19, 46; Müminun, 23/44; Yâsîn, 36/6). Bu peygamberlere verilen vahiyler birbirlerini teyit etmiş, son nebî ve resûl olan Hz. Muhammed’in (ﷺ) getirdiği Kur’an-ı Kerîm ise, önceki peygamberlerin vermiş oldukları haberleri doğrulamış (musaddık) (Bakara, 2/89, 101; Âl-i İmrân, 3/3, 81), yapılan tahriflere ve yanlışlıklara karşı da koruyuculuk ve şahitlik (müheymin) konumunu açıklıkla belirlemiştir (Maide, 5/48).

Kur’ân-ı Kerîm’de, bütün peygamberlerin kıssaları zikredilmemiştir. Bu husus ayet-i kerimede şöyle beyan edilir:

وَلَقَدْ اَرْسَلْنَا رُسُلًا مِنْ قَبْلِكَ مِنْهُمْ مَنْ قَصَصْنَا عَلَيْكَ وَمِنْهُمْ مَنْ لَمْ نَقْصُصْ عَلَيْكَ

“Ant olsun, senden önce de peygamberler gönderdik. Onlardan sana anlattıklarımız var, anlatmadıklarımız da var.” (Mümin, 40/78)

Kur’an-ı Kerim’de sadece yirmi beş kadar peygamberin (ase) adları ve kıssaları geçmektedir. Adları ve kıssaları geçen peygamberler (ase) şu şekildedir:

Hz. Adem, Hz. İdris, Hz. Nuh, Hz. Hud, Hz. Salih, Hz. İbrahim, Hz. Lut, Hz. İsmail, Hz. İshak, Hz. Yakub, Hz. Yûsuf, Hz. Eyyûb, Hz. Şuayb, Hz. Musa, Hz. Harun, Hz. Dâvud, Hz. Süleyman, Hz. İlyas, Hz. Elyesa, Hz. Zülkifl, Hz. Yunus, Hz. Zekeriya, Hz. Yahya, Hz. İsa ve Hz. Muhammed (elfü elfü salatin ve elfü elfü selamin alâ nebiyyina ve alâ sairi’l-enbiyai ve’l-mürselîn ve alâ âlihim ve sahbihim ecmain). Bir de Hz. Üzeyr, Hz. Lokman ve Hz. Zülkarneyn’in adları geçmektedir ki, peygamber mi veli mi oldukları konusu ihtilaflıdır.

Peygamberlere (ase) Olan İhtiyaç

Peygamberlik, insanların dünya ve ahiret saadetleri için en lüzumlu müessesedir. Bütün insanların, Yüce Allâh’tan aldıkları bilgileri eksiksiz bir şekilde insanlara ileten peygamberlere (ase) ihtiyaçları zaruridir. Bu zorunluluğun sebebi, insanlardaki akıl, bilinç, idrak ve seçme kabiliyetlerinin, ancak İlâhî vahiy ışığında düzgün hareket edebilmesi ve normal çalışabilmesidir.

Vahiy ışığı ile aydınlanmaması halinde, bu potansiyel yetenekler, adeta eziyet, şiddet, sapkınlık ve bozgunculuk mekanizmalarına dönüşmektedir. Bu sebeple, yarattığı insanı en iyi bilen Yüce Allâh (Mülk, 67/14), sonsuz hikmetlerinin, lütuflarının ve nimetlerinin en yüksek seviyedeki bir sonucu olarak, insanları doğru yola yönlendiren peygamberlerini (ase) göndermiştir.

Müfessir, Eş‘arî kelâmcısı ve Şâfiî fakihi Nâsırüddîn Muhammed Kâdî el-Beyzâvî (v. 685/1286), kelâm ilmine dair Ṭavâliʿu’l-Envâr min Meṭâli‘i’l-Enẓâr adlı eserinde, insanların peygamberlere olan ihtiyacı ile ilgili olarak, şu hususları ifade etmektedir:

“İnsanlar, yapıp ettiklerinde kendi hallerine bırakılmadıkları için, peygamberlere muhtaç konumdadırlar. İnsanların dünya işlerini başka insanlarla birlikte görmesi, türünün ve kişilerin birbirlerine faydasını, karşılıklı yardımlaşmalarını ve dayanışmalarını meydana getirmektedir. İnsan adâlete muhtaçtır, onu muhafaza eden şerîattir. Şerîati beyan eden ise, Allâh tarafından açık âyetlerle ve belirgin mucizelerle donatılmış olan peygamberdir. O, insanları Allâh’a itaate davet eden, emirlerine uymaya teşvik eden, sözü doğru, günahkârları ceza ile korkutan ve itaatkârlara sevap vaad eden bir kişidir, yani peygamberdir.”[8]

Mebde ve meâd meseleleri, filozofundan sade insanına, herkesin ilgi duyduğu ve cevap aradığı konular arasındadır. İnsanoğlu bilhassa bu hususlarda, peygamberlerin (ase) Yüce Allâh’tan getirdikleri fizik ötesi bilgilere muhtaç durumdadır. Metafizik bahislerde, Yüce Allâh ve kul ilişkisinin kavranabilmesinde, murâd-ı ilâhî ile ilgili ayrıntıların bilinebilmesinde, peygamberlik müessesine ihtiyaç çok açıktır. Yüce Allâh’ın hoşnut olduğu ve olmadığı hususların belirlenmesi, elçilik görevi üstlenen peygamberler (ase) olmadan imkansızdır. Yüce Allâh, peygamberleri (ase) vasıtası ile, kullarını dünyadaki vazifeleri hususunda bilgilendirmekte, ahirete yönelik vazifeleri ile ilgili olarak da onları sorumlu tutmaktadır. Dolayısıyla peygamberler (ase), Yüce Allâh’ın insanlara karşı reddedilemez hüccetleridirler.

Peygamberlere (ase) ihtiyaç olmadığını iddia edenler, Yüce Allâh’ın razı olduğu ve olmadığı fiilleri anlayamaz, Yüce Allâh’ın sevdiği ve sevmediği davranışları sezemezler. İnkarcı kimseler, yaratılış hikmetlerini kavrayamaz, ruhsal bunalımlardan kurtulamazlar. İnsanlar, en kolay işlerde bile bir öğreticiye, ustaya ve rehbere muhtaçtırlar. Dolayısı ile, ebedi hayat gibi çok önemli bir konuda, yanıltmayan öğreticiye, şaşırtmayan rehbere ve tecrübeli bir yol göstericiye ihtiyaçları çok açıktır. Kişilerin, bilhassa hiçbir bilgilerinin olmadığı gaybî konularda, doğruluk timsali rehberlere ihtiyaçlarının olmadığını öne sürmeleri, kalp, ruh ve zihin sefaletinden başka bir şey değildir. Bu tür inançsızlığa saplanan kimseler, Yüce Allâh aksini dilemedikçe, insanlığa yakışmayan davranışlara sürüklenecek, ebedî mutluluktan da mahrum kalacaklardır.

Bütün bu sebeplerle, insanların yanlış vadilerde yürümelerini önlemek, zorunlu dünyevi ve uhrevi vazifelerini öğretmek, dünya ve ahiret mutluluğuna ermelerini temin etmek için, Yüce Allâh’ın seçkin elçileri olan peygamberlere (ase) ihtiyaç vardır. Peygamberlerin gönderilmesi ile, insanların Yüce Allâh’a “bilmiyorduk, haberimiz yoktu!” vb. türden mazeretlerinin önü kapanmış olmaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti’nin beşinci Diyanet İşleri başkanı, fıkıh ve tefsir âlimi Ömer Nasuhi Bilmen (v. 1971), Muvazzah İlm-i Kelâm adlı eserinde, peygamberlere olan ihtiyaç konusunda şunları söylemektedir:

“Nevi beşerin, birer hakikat mürşidi olan enbiyayı izama ihtiyacı aşikardır. Beşerin saadeti, hidayete nâiliyeti, fikren ve ahlâken i’tilaya mazhariyeti, ancak enbiyayı izama ittiba sayesinde tecelli eder. İşte beşeriyetin bu husustaki ihtiyacını tatmin içindir ki, taraf-ı ilâhîden enbiya ve mürselîn hazeratı, tafaddülen irsal buyurulmuşlardır. Peygamberân-ı zîşânın irsal buyurulmasında, birçok hikmetler ve maslahatlar vardır. Ezcümle bu sayede, itikâdî hükümleri teyid ve talim, ubudiyet vazifelerini tayin, bir takım ef’âl ve eşyanın hüsn-ü kubhunu temyiz, ahlâkî vazifeleri telkin, medenî ahkâmı tesis, içtimai rabıtaları teşyîd, bir kısım gıdaların, devaların menfaatlerini ve mazarratlarını tebyin, nâfi sanatları ve hayatî levâzımı tarif, bir kısım kevnî hakikatleri ve tarihî hadiseleri beyan ile, Allâh Teâlâ’nın hüccet-i bâligası itmam buyurulmuştur.”[9]

Peygamberlere (ase) iman etme, onların yüksek hasletlerini doğrulama ve son derece saygılı olma kesin bir vazifedir. Dünya ve ahiret mutluluğunu elde etme, fikrî ve ahlâkî yönde yükselebilme, daha ötesinde ise Yüce Allâh’ın rızasına ve sevgisine ulaşabilme, ancak peygamberlerin (ase) vahiy aracılığı ile getirdikleri emir ve yasaklara mütâbaat ile mümkündür. Şayet peygamberler (ase) gönderilmemiş olsaydı, insanlar iyiyi, doğruyu ve güzeli bulmada, faydalıyı ve zararlıyı tefrikte zorlanır, heveslerin, yanlış gelenek ve göreneklerin tahakkümüne girer, cahiliye karanlıklarından çıkamazlardı. Peygamberler (ase), aynı zamanda gönderildikleri toplumların çeşitli meslekleri öğrenmelerine vesile olmuş, toplumsal ve kültürel gelişmelerin önünü açmışlardır.

Şimdi, Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretlerinin insanlardan seçtiği nadide şahsiyetleri elçi olarak görevlendirmesinde, alimlerimiz tarafından ana amiller olarak kabul edilen sıfatlar konusuna bakmaya çalışacağız.

Peygamberlerin (ase) Yüksek Sıfatları

Basra Mu’tezilesi’nin ünlü kelâmcısı ve Şâfiî fakihi Kâdî Abdülcebbâr el-Hemedânî (v. 415/1025), el-Muġnî adlı külliyatında, peygamberlerin yüksek sıfatları ile ilgili olarak şöyle söylemektedir:

“Peygamberler, ne bi’setlerinden önce ne de sonra, Yüce Allâh’a dostluklarından asla ayrılmamışlardır. Onlardan, emanete hiyanet, yalan, hata ya da hakikati gizleme gibi fiiller hiçbir şekilde sadır olmamıştır. Onlar, merâmlarını gizli tutmamış, anlamları gizlememiş ve küçük görülen hataları dahi işlememişlerdir. Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri, onları kendisi ile ümmetleri arasında, yüklendikleri şeriat emanetini eda için bir vasıta kılmış, bu iş için özel olarak seçilmişlerdir. Dolayısı ile bu görevin yerine getirilmesine zarar verecek hiçbir hali, onlarda var etmemiştir.”[10]

Peygamberler (ase), yüksek sıfatlar ile temayüz eden nadir şahsiyetlerdir. Peygamberlerin, Beşîr (Müjdeci), Nezîr (Uyarıcı), Dâî (Davetçi), Sirâc (Kandil) ve Münîr (Aydınlatıcı) gibi parlak sıfatlarının yanı sıra, öne çıkan önemli ve temel sıfatları sırasıyla şöyledir:

1. Sıdk (Doğruluk), 2. Emanet (Güvenilirlik), 3. Fetanet (Doruk seviyedeki akıllılık), 4. İsmet (Günahsızlık) ve 5. Tebliğ (Yüce Allâh’ın emir ve yasaklarını noksansız ve ilavesiz şekilde insanlara iletmek).

Şimdi bu yüksek sıfatları kısaca açmamız gerekmektedir.

1. Sıdk

“Hakikati ifade eden, gerçeğe uygun olan söz, doğruluk, dürüstlük, güvenilirlik” anlamına gelen “sıdk”, peygamberlerde olmazsa olmaz sıfatlardandır. Peygamberler, doğruluk ve dürüstlük örneği yüksek şahsiyetlerdir.

“Sıdk”, iki âyet-i kerîmede (Zümer, 39/32-33), Kur’ân-ı Kerîm’in isimlerinden birisi olarak kullanılmıştır. Ayrıca “sıdk” kelimesi, “insanlara peygamberlerin diliyle bildirilen gerçek vaad (va’dü’s-sıdk)” (Ahkâf, 46/16), “sözü yüksek derecede doğru, doğruluk ve dürüstlükle anılan (lisanü sıdk)” (Meryem, 19/50), “hakiki menzil, yüksek derece, üstün şeref (kademü sıdk)” (Yunus, 10/2), “doğrulukla giriş (müdhale sıdk) / doğrulukla çıkış (muhrace sıdk)” (İsra, 17/80) gibi tamlamalı halleri ile de kullanılmıştır.

“Sıdk” mastarının isim hali ve aynı zamanda peygamberler için kullanılan bir unvan olan “sıddîk” kelimesi ise, “son derece doğru sözlü, asla yalan söylemeyen, sözünde duran, gerçek olduğuna inandığı şeyi onaylamakta tereddüt göstermeyen kimse” demektir. “Sıddîk, dili ile dışa vurduğu her söze, mutlaka kalbi ve ameli ile gerçeklik kazandıran kimsedir. Peygamberler son derece doğru insanlardır. Sözlerinde, işlerinde, düşünce ve niyetleri hep doğruluk üzerine olmuştur. Kur’ân-ı Kerîm’de Hz. Yusuf (Yusuf, 12/46), Hz. İbrâhim (Meryem, 19/41) ve Hz. İdrîs (Meryem, 19/56) (aleyhimüsselam) hep “sıddîk” olarak anılmışlardır.

Her “resûl” ve “nebî” aynı zamanda sıddîktırlar. Fakat her sıddîkın nebî olması gerekmemektedir. Nebî olmayanların da sıddîklardan sayılabileceği, Kur’ân-ı Kerîm’in Hz. Meryem’i (Mâide, 5/75) “sıddîka” olarak nitelemesinden ve Peygamber Efendimiz’in en yakın arkadaşı, büyük sahabi Hz. Ebubekir’in (ra) “sıddîk” lakabı ile anılmasından açıkça görülebilmektedir. “Sıddîk” kelimesi, doğruluğu, dürüstlüğü ve güvenilirliği yüksek şahsiyetlere işaret eden parlak bir vasıftır.

Hz. Meryem validemizin “sıddîka” olarak anılmasını bir sebebi de Allâhu a’lem, Melek Cebrâîl’in kendisine görünüp de (اِنَّمَا اَنَا رَسُولُ رَبِّكِ) “Ben, sadece Rabbinin elçisiyim” (Meryem, 19/19) dediğinde, elçilik vazifesine tereddütsüz inanması ve tasdik etmesidir. Kur’ân-ı Kerîm’in beyanı ile, Yüce Allâh’a ve Resûlüne iman edenler de “sıddîk” vasfını almışlardır (Hadîd, 57/19). Bu sıddîklar, Allâh’a ve peygamberlerine iman edenler ve aynı zamanda peygamberlerden en küçük şekilde dahi şüphe duymayanlardır.

Peygamber Efendimiz (ﷺ), kendisine vahiy gelmezden önce Mekke’deki müşrik putperestlerin kendisine, “Muhammedü’l-Emin” (ﷺ) sıfatını vermişlerdir. Peygamberlik görevini tebliğ ettikten sonra düşmanlıklarını devam ettirenler dahi, O’nu hep doğruluğu ile anmış, yalan söylememesi ve sözünün eri olması gibi üstün meziyetlerini itiraf etmek zorunda kalmışlardır. Bu açıdan Peygamberimiz, geçmiş ve gelecek insan türünün en büyük medar-ı iftiharıdır.

Bedîüzzamân Hazretlerinin, İşârâtü’l-İ’câz adlı eserindeki ifadeleri içerisinde söylemek istersek, “İslamiyetin esası, sıdktır. İmanın hassası, sıdktır. Bütün kemâlâta îsal edici, sıdktır. Ahlâk-ı âliyenin hayatı, sıdktır. Terakkiyatın mihveri sıdktır. Âlem-i İslâm’ın nizamı, sıdktır. Nev-i beşeri, kâbe-i kemâlâta îsal eden sıdktır. Ashab-ı Kiramı bütün insanlara tefevvuk ettiren, sıdktır. Muhammed-i Hâşimî aleyhissalatü vesselamı, merâtib-i beşeriyenin en yükseğine çıkaran, sıdktır.”

2. Emanet

“Emanet” kelimesi, “bir kimseye koruması için bırakılan mal ve eşya” şeklinde maddî, “ruhî ve bedenî kabiliyetler, dinî vecîbeler ve yükümlülükler, mârifetullah ve muhabbetullah” gibi manevi anlamları ifade için kullanılmaktadır.

Ömer Nasuhi Bilmen (v. 1971), Muvazzah İlm-i Kelâm adlı eserinde, “emanet” sıfatı ile ilgili olarak şu tarifi yapmaktadır:

“Emanet, enbiya-yı izâm’ın her vechile emin olup, vazife-i kudsiyyeleri hususunda ve sair umurda, kemâl-i istikamet üzere bulunmalarıdır. Bunun zıttı olan hiyanet, haklarında müstahildir. Çünkü hain olan bir kimse, esrar-ı ilahiyeye tecelligâh ve nübüvvet vazifesi ile şerefyâb olamaz.”[11]

“Emanet”, hıyanet halinin zıddıdır. Bütün peygamberler, kelimenin hem maddî hem de manevî anlamı itibarı ile, her bakımdan kendilerine son derecede itimat edilen, emin ve güvenilir insanlardır.

Kur’an-ı Kerîm’de, (اِنّٖى لَكُمْ رَسُولٌ اَمٖينٌ) “Hiç şüphesiz ben sizlere (Yüce Allâh tarafından vazifelendirilip gönderilmiş) emîn bir elçiyim” (Şuarâ, 26/107, 125, 143, 162, 178) cümlesi ile, peygamberlerin “emanet” sahibi olduklarına tekraren vurgu yapılmaktadır. Peygamberlerin ve Peygamberimiz’in (ﷺ) en temel sıfatlarından birisi emanet olduğu gibi, Cibrîl-i Emîn’in (as) de en önemli vasfı yine emanettir. Kur’ân-ı Kerîm, bu hususu şöyle beyan etmektedir:

(مُطَاعٍ ثَمَّ اَمٖينٍ) “O, kendisine uyulan, emîn bir elçidir” (Tekvir, 81/21).

Peygamberler (ase), ilâhî emaneti yerine getirmekle görevlendirilmiş ışık şahsiyetlerdir. Peygamberlerin (ase), ilahi emanete aykırı davranmaları, emanete hıyanet etmeleri, tebliğ görevlerinde eksiklik ya da fazlalık gibi hususlar, onlar hakkında bütünü ile muhaldir (Hakka, 69/44-47) Kur’ân-ı Kerîm, emanetlerin ehline verilmesini (Nisa, 4/58), emanetlere ve ahitlere riayet edilmesini (Müminun, 23/8), Yüce Allâh’a ve elçisine hıyanet edilmemesini, yoksa emanetlere hıyanet edilmiş olunacağını (Enfal, 8/27), Yüce Allâh’ın hıyanet ehlini asla sevmediğini (Enfal, 8/58) beyan etmektedir. “Emanet” kavramı, iman düşüncesi üzerine kuruludur. “Emanet” kavramı, insanların akılları, muhakeme kapasiteleri ve irade güçleri ölçüsünde, Yüce Rabbin elçileri vasıtası ile gönderdiği dini kabul etme, inanma, itaat etme, ayrıca insanlara ve çevreye terettüp eden sorumluluklarının tümüdür.

3. Fetânet

“Fetânet” kavramı, “yüksek zekâ, zihin açıklığı, çabuk anlama ve kavrama yeteneği” anlamlarına gelmektedir. “Fetânet”, anlayış ve zekâ üstünlüğünün yanı sıra, çok ileri derecede şuur ve zihin halini, çok yüksek seviyedeki seri kavrayışı tanımlamak için de kullanılır.

Ömer Nasuhi Bilmen (v. 1971), Muvazzah İlm-i Kelâm adlı eserinde, “fetanet” ile ilgili olarak şunları kaydetmektedir:

“Fetanet, peygamberan-ı izâm’ın fatin, müteyakkız, kuvvet-i rey ve zekâya malik olmalarıdır. Onlar insanların en akıllısı ve en zekisidirler. Kendilerinde i’tidali hilkat, hüsn-ü sîret tamamıyla mütecellî olmuştur. Haklarında, gaflet ve adem-i teyakkuz muhaldir. Eğer, kemâl-i fetaneti ve zekaveti haiz olmasaydılar, ümmetlerine karşı ikame-i hüccete kâdir, onları ikna ve ilzam için güzelce mücâdelâta muktedir olamazlardı. Böyle bir hal ise, nübüvvetten maksut olan gayeye münafidir.”[12]

Peygamberler (ase), Yüce Allâh’ın bir lütfu olarak diğer insanlardan daha yüksek bir akla ve zekâya sahiptirler. Peygamberlerin (ase), melek Cebrâîl (as) aracılığı ile gelen vahyi tam olarak kavramaları, kendilerine aktarılan ilahî bilgi ve yönergeleri, başta yakın halkadaki ashab hazeratı olmak üzere, ümmetin kıyamete kadar geleceklerine anlaşılır bir dille aktarabilmeleri, mutlaka çok yüksek bir fetâneti, yani yaratılışlarına yerleştirilen çabuk anlama yeteneğini ve zihin açıklığını, keskin kavrayışı ve derin anlayışı, fikir gücünü ve sür’at-i intikali gerektirmektedir. Fetânet sıfatları ile ilgili bu saydığımız özellikler ve peygamberlerin tebliğ görevlerini bihakkın yerine getirmeleri arasında, çok güçlü ve doğrudan bir ilişki vardır.

“Fetânet” sıfatı, bilgili olma hali ile mepsuten mütenasiptir. Bu sebeple olsa gerek, Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri, öncelikle Yüce Nebi’nin şahsında, sonra da ümmetine yönelik önemli bir vazife olarak (قُلْ رَبِّ زِدْنٖى عِلْمًا) “Rabbim, ilmimi artır de” (TâHê, 20/114) emrini vermiştir. Buradaki emre uygun davranma, peygamberlerde (ase) fetâneti artıran bir unsur olurken, ümmetlerinde de “feraset” özelliğinin artmasına vesile olmaktadır.

Kur’ân-ı Kerîm, (هَلْ يَسْتَوِى الَّذٖينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذٖينَ لَا يَعْلَمُونَ) “Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? (olmaz)” (Zümer, 39/9) kaziyesi ile, ilim sahipleri ve ilme uzak kimseler arasında, net bir ayırım yapmaktadır. İlahi vahiy, başta peygamberleri (ase) bilgilendirmiş, hem onların hem de ümmetlerinin aklî muhakemelerini ve bilgi seviyelerini daha üst bir konuma taşımıştır.

Şimdi aktaracağımız ayet-i kerimeler, Yüce Allâh ile insanlar arasındaki elçilik görevinin, hükümranlık kabiliyetinin, aşkın varlığa (cc) yönelik bilginin (marifetullâh), O’na (cc) duyulan engin sevginin (muhabbetullâh) ve insanları yönetmedeki muhakeme gücünün, başta peygamberler (ase) olmak üzere, bu yolu takip edenlerde nasıl mütemâyiz özellikler olduğunu vurgulamaktadır:

وَلُوطًا اٰتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا

“Lut’u da (an). Ona (doğru ile eğrinin seçiminde) sağlam bir muhakeme yetisi ve ilim verdik.” (Enbiya, 21/74)

فَفَهَّمْنَاهَا سُلَيْمٰنَ وَكُلًّا اٰتَيْنَا حُكْمًا وَعِلْمًا وَسَخَّرْنَا مَعَ دَاوُدَ الْجِبَالَ يُسَبِّحْنَ وَالطَّيْرَ وَكُنَّا فَاعِلٖينَ

“Biz, Süleyman’a hüküm vermeyi kavratmıştık. O peygamberlerin hepsine de hükümranlık ve bilgelik verdik. Dağları ve kuşları, Dâvûd’a boyun eğdirdik. Onunla birlikte tesbih ediyorlardı. Bütün bunları yapan Bizdik.” (Enbiya, 21/79)

Rivayete göre, Hz. Davud’a (as), birisi ekinin sahibi, diğeri de sürünün sahibi olarak iki adam davalı olarak gelir. Ekinin sahibi, “Bu kişinin hayvan sürüsü, benim ekinime girdi ve ekinlerimden hiçbir şey kalmadı” der. Hz. Davud (as), o ekinin değeri ile, sürünün değeri arasında bir fark olmadığı için, sürünün ekin sahibine verilmesi şeklinde bir hüküm verdi, “Bu durumda, hayvan sürüsü senindir” dedi.

Bu iki davalı şahıs oradan ayrıldıklarında, Hz. Süleyman (as) ile karşılaşırlar. Hz. İbn Abbas’ın beyanına göre Hz. Süleyman (as) henüz on bir yaşındadır. Hz. Süleyman (as), babasının aralarında ne şekilde hükmettiğini sorar. Onlar da, Hz. Davud’un (as) verdiği hükmü söylerler.

Hz. Süleyman (as), “Hâkim ben olsaydım, başka türlü karar verirdim” der.

Bu sözü, Hz. Davud’a (as) ulaşınca, Hz. Davud (as), Hz. Süleyman’ı (as) çağırır, “Babalık ve peygamberlik hakkı için, o ikisi arasında nasıl bir karar verirdin?” diye sorar. Hz. Süleyman (as) şöyle der:

“Ben, ekini yok edilen kişiye, hayvan sahibinin sürüsünü bir yıllığına verirdim. Böylece o yıl, sürüden hasıl olan süt, kuzular ve yün, ekin sahibinin olur, zararını bunlarla karşılardı. Sonraki yılda ise, ekinler önceki durumuna ulaşmış olur, sürüyü de sahibine tekrar iade ederdim. Böylece, ekin sahibi ekinini tazmin etmiş olurdu.”

Hz. Davud (as) bunun üzerine, “Hüküm, senin verdiğin hükümdür” demiş ve aynı kararı vermiştir.

Hz. Davud (as), güzel sesi ile Zebur okurken, dağlar onunla beraber tesbih ederlerdi (Sebe, 34/10; Sad, 38/18). Kuşlar da gökyüzünde durur ve ona cevap verirlerdi (Enbiya, 21/79; Sad, 38/19). Ayrıca Kur’ân-ı Kerîm’de, Hz. Davud (as) ve Hz. Süleyman’ın (as), demir ve bakırı eritip ondan aletler yapmayı buldukları beyan edilmektedir (Sebe, 34/11-14).

وَلَقَدْ اٰتَيْنَا دَاوُدَ وَسُلَيْمٰنَ عِلْمًا وَقَالَا الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذٖى فَضَّلَنَا عَلٰى كَثٖيرٍ مِنْ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنٖينَ

“Ant olsun biz, Davud’a ve Süleyman’a ilim verdik. (Bundan dolayı) Onlar, ‘Bizi mümin kullarının birçoğundan üstün kılan Allâh’a hamdolsun’ dediler.” (Neml, 27/15)

İlk insan ve ilk peygamber Hz. Adem’e (as) meleklerin secdesinin sebebi, kendisine Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretlerinin fetânet lütfederek isimleri öğretmesi, bir diğer anlamda onu maddî ve manevî varlık dünyasına ilişkin temel bilgiler ile donatması olmuştur (Bakara, 2/31). Kur’an-ı Kerîm’de “ilim” sözcüğü 105 yerde geçer. Bu kökten gelen diğer sözcüklerle birlikte sayı 859’a ulaşır. Akıl, fikir ve zikir gibi sözcükler de buna eklenirse, İslâm’ın bilime ve aklı kullanmaya ne kadar önem verdiği anlaşılır. Ayet-i kerimelerde, Yüce Allâh’tan ancak ilim sahiplerinin korkacağı (Fâtır, 35/28), ilim sahiplerinin derecelerinin yükseltileceği (Mücadele, 58/11) beyan edilmektedir.

İslam Peygamberi Hz. Muhammed’in (ﷺ), sadece Hudeybiye barış antlaşmasındaki tutumuna baktığımızda dahi, O’nun (ﷺ) fetânet-i azam olduğunu görürüz. Bilindiği üzere Mekke’li müşriklerle Peygamber Efendimiz (ﷺ) arasında imzalanan bu antlaşma, ilk anda aleyhte olduğu düşünülen maddeler ihtiva etmekteydi. Ashab hazeratı bu inceliği fark edememiş, Efendimiz’in (ﷺ) bu antlaşmayı imzalamamasını istemişlerdi. Hatta bu konuda Efendimiz (ﷺ) tek kalmıştı denilebilir. Mekke’li müşrikler, antlaşmanın kendi lehlerine olduğunu düşünüyor, Medine’li Müslümanlar da antlaşmanın bütünü ile aleyhlerinde olduğunu zannediyorlardı.

Neticede, büyük sahabelerin de karşı çıkmasına rağmen Efendimiz (ﷺ) antlaşmayı imzaladı. Mekke’li müşrikler sevinç içerisinde, Müslümanlar da üzüntü ile yurtlarına avdetleri esnasında, Fetih Suresi nazil oldu. Antlaşmanın ne kadar büyük bir kazanım olduğu, fetanet-i azam Hz. Muhammed’in (ﷺ) ne kadar önemli bir adım attığı, sure nazil olduğunda ancak fark edildi. Bu antlaşma Kur’ân-ı Kerîm’de, “feth-i mübîn” ve “nasr-ı azîz” (Fetih, 48/1, 3) olarak nitelendirilmiştir. Zaten daha sonraki gelişmeler, bu antlaşmanın Müslümanlar adına çok büyük bir fetih anlamına geldiğini açıkça göstermiştir.

4. İsmet

“İsmet” kavramı, Peygamberlerin (ase) günahsızlıkları, günah işlememeleri ve kötülüklerden uzak olmaları demektir.

Hanefî mezhebinin imamı, büyük müctehid Ebu Hanife Hazretleri (v. 150/767), Fıkh-ı Ekber metninde, “Peygamberlerin hepsi küçük ve büyük günahlardan, küfür ve çirkinliklerden münezzehtir” demektedir.[13]

Müfessir, Arap dili âlimi ve ahlâk felsefecisi er-Râgıb el-İsfahânî’nin (v. V./XI. yüzyılın ilk çeyreği) tarifleri içerisinde Peygamberlerin (ase) ismeti, “Allâh Teâlâ’nın, öncelikle onlara tahsis ettiği cevherlerindeki safiyetleri, sonra onları bedensel ve ruhsal üstünlüğe lâyık kılması, sonra onlara yardım etmesi ve ayaklarını sabit tutması, sonra da onlara sekinet indirmesi, kalplerini muhafaza etmesi ve başarı lütfetmesidir.”[14]

Peygamberleri (ase), zihinlerimize gelen her türlü hatadan tenzih etmemiz gerekir. Zira onların hataları konusunda söz söylemek bizim haddimiz değildir. Peygamberler (ase), kendilerine vahiy gelmeden önce de sonra da her türlü küfür ve şirk günahından masumdurlar. Bu konuda icma ve ittifak vardır. Peygamberler (ase), yaratılışları itibarı ile hata yapmaktan ve günah işlemekten korunmuş, Allâh Teâlâ’nın kontrolü ve terbiyesi altında yetişmişlerdir. Onlarda, peygamberliklerinden önce bile yanlış davranışlar sadır olmamıştır. Kendi içtihatlarına dayalı bir şekilde karar verip hata etmişlerse, derhal gelen bir vahiy ile kendileri uyarılmışlardır. Peygamberlerden (ase), vaki olan kasıtsız hatalara, genel olarak “zelle” adı verilmiştir. Ancak söz konusu hatalar, mutlaka Cenâb-ı Allâh tarafından düzeltilmiştir.

Peygamberler (ase), üstün ahlâkları ve Yüce Allâh’ın lütfettiği mucizelerle, tebliğ vazifelerine noksanlık getirebilecek her türlü yanlışlıktan ve hatadan korunmuşlardır. İlahi vahyin safiyetinin, parlaklığının, gücünün ve kalıcı etkisinin korunması, Yüce Allâh’ın peygamberlerine (ase) bahşettiği “ismet” sıfatı ile teminat altında tutulmuştur. Peygamberlerin (ase) beşer olmaları sebebi ile, vahyin arızasızlığı, eklentisizliği ve fazlalıksızlığını temin adına, Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri ek bir önlem daha alarak “rasatçılar” (gözlemciler) koymuştur. Bu husus Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle beyan edilir:

عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلٰى غَيْبِهٖ اَحَدًا اِلَّا مَنِ ارْتَضٰى مِنْ رَسُولٍ فَاِنَّهُ يَسْلُكُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهٖ رَصَدًا لِيَعْلَمَ اَنْ قَدْ اَبْلَغُوا رِسَالَاتِ رَبِّهِمْ وَاَحَاطَ بِمَا لَدَيْهِمْ وَاَحْصٰى كُلَّ شَیْءٍ عَدَدًا

“Gaybı bilen O’dur. O, gizli bilgisini kimseye göstermez. Ancak razı olduğu elçiye gösterir. Fakat O, elçisinin önüne ve arkasına rasatçılar (gözlemciler) koyar. Ta ki, resûllerin, Rablerinin vahiylerini tebliğ ettiklerini bilsin (diye Yüce Allâh öyle gözlemciler tayin etmiştir). Allâh, elçilerde bulunan her şeyi kuşatmış ve her şeyi tek tek saymıştır.” (Cin, 72/26-28)

Yüce Allâh, gayb bilgisini kendisine tahsis etmekle birlikte, razı olduğu elçileri bundan istisna etmiş, vahiy yoluyla onlara gayb bilgisinden vermiş ve bunu, onların peygamberliklerinin doğruluğuna mucizevi bir delil yapmıştır.

Kelâm, felsefe, tefsir ve usûl-i fıkıh alanlarına dair çalışmalarıyla tanınan Eş‘arî âlimi Fahrüddîn er-Râzî (v. 606/1210), Meʿâlimü Uṣûli’d-Dîn adlı eserinde üç vecihle nebîlerin ismetinin zorunluluğunu ispat etmektedir. Şöyle ki:

“1. Her kimin üzerinde Yüce Allâh’ın nimeti daha fazla ise, ondan günah sâdır olması daha kötü ve çirkin olur. Yüce Allâh’ın nebîler üzerindeki nimeti daha fazladır. Öyleyse onlar günah işleseler, bu günahların bütün ümmetin günahlarından daha kötü ve daha çirkin olması gerekir. Öyle bir durumda, bütün ümmetin âsilerinin hak ettiklerinden daha ziyade kınanmayı ve azarlanmayı hak ederler. Nebilerin günah işlemedikleri açık olduğuna göre, ismet sıfatının onlarda bulunmaması da kendiliğinden bâtıl hale gelir.

2. Nebiden günah sâdır olsa, o nebi fasıklardan olur. Fasık olursa şahitliğinin de kabul edilmemesi gerekir. Zira âyet-i kerîmede şöyle buyurulmaktadır: “Eğer size bir fasık haber getirse, onu hemen tahkik ediniz.” (Hucurât, 49/6) Fasıkın şahitliği, yanlış haber getirmesi gibi hususlar neticesinde bile kabul edilmediğine göre, kıyamete kadar devam edecek bir dinin doğruluğu hususunda, bir fasıkın şahitliğinin kabul edilmemesi daha doğrudur. Böyle bir şey söz konusu olmadığına göre, nebînin günah işlemesi haydi haydi batıldır.

3. Allâh Teâlâ, Hz. Muhammed (ﷺ) hakkında, “Ona tâbi olun. Umulur ki hidayete erersiniz.” (A‘râf, 7/158) ve “De ki, ‘Eğer Allâh Teâlâ’yı seviyor iseniz, bana tâbi olunuz ki Allâh Teâlâ da sizi sevsin.” (Âl-i İmrân, 3/31) buyurmuştur. Eğer o Yüce Nebî (ﷺ) isyanı getirmiş olsaydı, bu nassın hükmü gereği, günah olan fiilinde bizim ona tâbi olmamamız gerekirdi ki bu da bâtıldır.”[15]

Efendimiz (ﷺ), risâletinden önce de ismet sahibi idi. Efendimiz (ﷺ), Allâh Teâlâ’nın muhafazası ve koruması altında büyüdü. Cenab-ı Hak, O’nu (ﷺ) cahiliye yanlışlıklarından muhafaza etti. Es-Sünen adlı eseriyle tanınan, hadis, tefsir ve fıkıh âlimi Abdullah ed-Dârimî’nin (v. 255/869), Efendimiz’in (ﷺ) nasıl daha çocukluğundan itibaren, ilâhî terbiye ve korumaya alındığını anlatan rivayeti şöyledir:

Hz. Peygamber’in (ﷺ) ashabından birisi, Hz. Peygamber’e (ﷺ); “Ya ResûlAllâh, bu peygamberlik işi nasıl başladı?” diye sordu. Hz. Peygamber (ﷺ) şöyle anlattı:

كَانَتْ حَاضِنَتِي مِنْ بَنِي سَعْدِ بْنِ بَكْرٍ، فَانْطَلَقْتُ أَنَا، وَابْنٌ لَهَا فِي بَهْمٍ لَنَا وَلَمْ نَأْخُذْ مَعَنَا زَادًا، فَقُلْتُ : يَا أَخِي، اذْهَبْ فَأْتِنَا بِزَادٍ مِنْ عِنْدِ أُمِّنَا، فَانْطَلَقَ أَخِي وَمَكَثْتُ عِنْدَ الْبَهْمِ، فَأَقْبَلَ طَائِرَانِ أَبْيَضَانِ كَأَنَّهُمَا نَسْرَانِ، فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ : أَهُوَ هُوَ؟، قَالَ الْآخَرُ : نَعَمْ، فَأَقْبَلَا يَبْتَدِرَانِي فَأَخَذَانِي فَبَطَحَانِي لِلْقَفَا فَشَقَّا بَطْنِي ثُمَّ اسْتَخْرَجَا قَلْبِي فَشَقَّاهُ، فَأَخْرَجَا مِنْهُ عَلَقَتَيْنِ سَوْدَاوَيْنِ، فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ : ائْتِنِي بِمَاءِ ثَلْجٍ، فَغَسَلَ بِهِ جَوْفِي، ثُمَّ قَالَ : ائْتِنِي بِمَاءِ بَرَدٍ، فَغَسَلَ بِهِ قَلْبِي، ثُمَّ قَالَ : ائْتِنِي بِالسَّكِينَةِ فَذَرَّهُ فِي قَلْبِي، ثُمَّ قَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ : حُصْهُ، فَحَاصَهُ وَخَتَمَ عَلَيْهِ بِخَاتَمِ النُّبُوَّةِ، ثُمَّ قَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ : اجْعَلْهُ فِي كِفَّةٍ وَاجْعَلْ أَلْفًا مِنْ أُمَّتِهِ فِي كِفَّةٍ ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : فَإِذَا أَنَا أَنْظُرُ إِلَى الْأَلْفِ فَوْقِي أُشْفِقُ أَنْ يَخِرَّ عَلَيَّ بَعْضُهُمْ، فَقَالَ : لَوْ أَنَّ أُمَّتَهُ وُزِنَتْ بِهِ لَمَالَ بِهِمْ، ثُمَّ انْطَلَقَا وَتَرَكَانِي ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : وَفَرِقْتُ فَرَقًا شَدِيدًا، ثُمَّ انْطَلَقْتُ إِلَى أُمِّي فَأَخْبَرْتُهَا بِالَّذِي لَقِيتُ، فَأَشْفَقَتْ أَنْ يَكُونَ قَدْ الْتَبَسَ بِي، فَقَالَتْ : أُعِيذُكَ بِاللَّهِ، فَرَحَلَتْ بَعِيرًا لَهَا، فَجَعَلَتْنِي عَلَى الرَّحْلِ وَرَكِبَتْ خَلْفِي حَتَّى بُلَغْنَا إِلَى أُمِّي، فَقَالَتْ : أَدَّيْتُ أَمَانَتِي وَذِمَّتِي، وَحَدَّثَتْهَا بِالَّذِي لَقِيتُ، فَلَمْ يَرُعْهَا ذَلِكَ، وَقَالَتْ : إِنِّي رَأَيْتُ حِينَ خَرَجَ مِنِّي شَيْئًا، يَعْنِي : نُورًا أَضَاءَتْ مِنْهُ قُصُورُ الشَّامِ

“Benî Sa’d yurdunda, sütannemde iken, ben ve sütannemin oğlu beraber koyun otlatmaya gittik. Yanımıza azık almayı unuttuğumuz için kardeşime, “Bize annemizden azık getir” dedim. Kardeşim ayrılınca, koyunların yanında beklemeye başladım. O sırada kartala benzeyen iki beyaz kuş bana doğru yöneldiler. Onlardan biri arkadaşına, ‘Bu o mudur?’ dedi. O da ‘Evet’ cevabını verdi. Bana doğru koşup yakaladılar ve sırt üstü yatırdılar. Karnımı yarıp, kalbimi çıkardılar, ikiye ayırdılar. Kalbimden siyah iki kan pıhtısı çıkardılar. Biri arkadaşına, “Kar suyu getir’ dedi ve onunla karnımı yıkadı. Sonra, ‘Buzlu su getir’ dedi ve onunla da kalbimi yıkadı. Sonra, ‘sekînet (huzur, sükun, itminan) getir’ dedi ve onu kalbime saçtı. Sonra, ‘Dik’ dedi. Diğeri dikti ve peygamberlik mührü ile mühürledi. Sonra biri diğerine, ‘Onu bir kefeye, ümmetinden bin kişiyi de diğer kefeye koy’ dedi. ‘Ansızın, bazılarının üzerime düşmesinden korktuğum bir halde, kendimi üstümde duran bin kişiye bakarken buldum.’ İçlerinden biri, ‘Ümmetin tamamı bir kefeye konsa, diğer taraf yine de ağır gelir’ dedi. Sonra o ikisi beni bırakıp gittiler. Çok korkmuştum. Daha sonra süt anneme gittim ve ona karşılaştığım durumu anlattım. Bunun üzerine o, benim aklımı karıştırmış olmamdan korktu. ‘Allâh seni korusun’ dedi. Deveyi hazırladı, beni devenin arkasına oturttu. Anneme getirdiğinde, ‘Emanetimi ve üstlendiğim sorumluluğu yerine getirdim’ dedi. Sütannem ona, karşılaştığım hadiseyi de anlatmış, ama bu öz annemi korkutmamıştı. Bilâkis o, ‘Ben onu doğurduğumda, benden sanki Şam’daki sarayların bile o ışıkla aydınlandığı bir nur çıktı’ diye cevap vermişti.”[16]

İmam Buharî’nin, Efendimiz’in (ﷺ), risâletten önce de ismet sahibi olduğuna dair, Câbir b. Abdullah’a dayandırdığı bir başka rivayete göre, Kabe yeniden inşa edilirken, Peygamber (ﷺ) ve amcası Hz. Abbas (ra), taş taşımaya gittiler. Hz. Abbas (ra), Peygamber Efendimiz’e (ﷺ) şöyle dedi: “Belindeki çarşafı boynuna koy ki, taşlar sana zarar vermesin.” (Ama bel çarşafını çıkarır çıkarmaz) İki gözü de gökyüzüne dönük olarak baygın bir şekilde yere düştü. Kendine gelince, “Bel çarşafım! Bel çarşafım!” dedi. Daha sonra belindeki çarşafı (belinin çevresine) tekrar bağladı.[17]

Mısır’lı ünlü âlim ve sûfî Abdülvehhâb eş-Şa‘rânî (v. 973/1565), el-Yevâḳīt ve’l-Cevâhir fî Beyâni ʿAḳāʾidi’l-Ekâbir adlı eserinde, Rifâiyye tarikatının Azîziyye kolunun kurucusu, tefsir, fıkıh, kelâm âlimi, mutasavvıf ve şair Abdülazîz ed-Dîrînî’den (v. 694/1295), peygamberlerin ismeti ile ilgili şöyle bir nakilde bulunmaktadır:

“Bizim anladığımız anlamda, günahların peygamberlere (as) nispet edilmesi asla câiz değildir. Yüce Allâh’ın onlar hakkında anılan bazı hususları hata ve mâsiyet olarak isimlendirmesi, hiçbir velînin onlara ulaşmayacağı derecede yüksek olan makamları ve onların, bizim gibilerin günahlarını işlemekten mâsum olmaları nedeniyledir.”[18]

Hiçbir velinin, enbiya derecesine ulaşamayacağı müsellem bir hakikattir.

5. Tebliğ

Sözlükte, “bir şeyi veya bir haberi ulaştırmak” anlamındaki “teblîğ” kelimesi ıstılahta, “peygamberlerin (ase) Yüce Allâh’tan vahiy meleği Cebrâîl (as) aracılığı ile aldıkları uyarı ve ikazları toplumlarına iletmek, anlatmak ve uygulamakla yükümlü olmaları” demektir. Peygamberler (ase), Yüce Allâh’ın kendilerine Cebrâîl (as) vasıtası ile iletmiş olduğu ilahi vahyi, gönderdiği dini hükümleri, olduğu gibi aktarmış, ilâhî uyarı, ikaz ve nasihatleri hiçbir eksiltme ve ilave yapmadan insanlara ulaştırmış, tebliğ görevlerini bihakkın yerine getirmişlerdir.

Peygamberler (ase), Yüce Allâh’ın vahiylerini tam bir sorumlulukla tebliğ eden, tebliğ vazifelerinin icrasında en küçük bir aksama olmaması için, sadece Yüce Allâh’tan yardım isteyen ve korkan, başka hiç kimseden bu hususta yardım istemeyen ve korkmayan büyük şahsiyetlerdir (Ahzab, 33/39).

Tebliğin, peygamberlerin insanlara yapmış olduğu “davet” faaliyeti ile iç içeliği vardır. Davet, “İslâm’a ve İslâm esaslarının uygulanmasına yapılan çağrıdır.” Davet, tebliğin ayrılmaz bir parçasıdır. Davet yoksa tebliğ de yoktur. Bu nedenle, peygamberlerin (ase) tebliğ misyonu, davet misyonunun lazım-ı gayr-i müfarikı, olmazsa olmazıdır.

Kur’ân-ı Kerîm’de, “Allâh’ın kitabına davet” (Âli İmrân, 3/23), “hayra davet” (Âli İmrân, 3/104), “dinin hayat verecek emir ve yasaklarına davet” (Enfal, 8/24), “Rabbin yoluna davet” (Nahl, 16/125), “kurtuluşa (Yüce Allâh’ın afvına ve Cennet’e) davet” (Mümin, 40/41), “Rabbe imana davet” (Hadîd, 57/8), “İslâm’a davet” (Saff, 61/7) beyanları, tebliğin zorunlu sonucu olarak gerçekleşen davet misyonunun, içtenlikle uygulanan ve kitlelere ulaştırılması gereken önemli bir faaliyet olduğunu göstermektedir. Davet, İslâm inanç ve esaslarının müheyya gönüller tarafından kabul edilmesi için yapılan samimi ve ihlaslı faaliyetlerdir.

“Tebliğ, irşad, vaaz, nasihat, inzâr, tebşîr, emir bi’l-ma‘rûf ve nehiy ani’l-münker” gibi terimler, sözlük anlamları itibariyle “davet” kelimesinden farklı olmakla birlikte, uygulamaları ve amaçları bakımından benzer ve yakın anlamları ifade etmektedir. Kur’ân-ı Kerîm’de, Hz. Peygamber (ﷺ) (دَاعِىَ اللّٰهِ) “Allâh’ın davetçisi” olarak nitelendirilmektedir (Ahkaf, 46/31). Kur’ân-ı Kerîm, davetin tebliğ ile kaim olduğuna şu ayet-i kerime ile işaret etmektedir:

يَا اَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا اُنْزِلَ اِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَاِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّٰهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ اِنَّ اللّٰهَ لَا يَهْدِى الْقَوْم الْكَافِرٖينَ

“Ey (Şanlı) Peygamber Hz. Muhammed (ﷺ). Rabbin tarafından sana indirileni tamamen tebliğ et. Eğer tebliği (tam) yapmazsan, Allâh’ın verdiği elçilik görevini yerine getirmiş olmazsın. Allâh seni insanlardan koruyacaktır. Şüphe yok ki Allâh, kâfirler topluluğuna hidayet vermeyecektir.” (Maide, 5/67)

Kur’ân-ı Kerîm’de ayrıca, (فَذَكِّرْ اِنَّمَا اَنْتَ مُذَكِّرٌ لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِرٍ) “Sen (Allâh’ın nimetlerini, emir ve yasalarını, tevhid delillerini) hatırlat. Sen ancak bir hatırlatıcısın. Sen, onlar üzerinde, (baskı yaparak, zorbalıkla hüküm süren) bir despot değilsin.” (Gaşiye, 88/21) buyurularak, tebliğ ve davet misyonunda “zorlamanın” bir yeri olmadığına temas edilmektedir.

Kur’ân-ı Kerîm’de üç yerde, (فَاِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلَاغُ) “Sana düşen, (mesajı) sadece iletmektir” (Ali İmran, 3/20; Rad, 13/40; Nahl, 16/82) buyurularak, Hz. Peygamber’in (ﷺ) temel görevinin mutlaka mesajı iletmek olduğu açıkça belirtilmiştir. Yedi ayet-i kerimede ise, yukarıdaki “sadece iletmektir (belâğ)” kavramı, “mübîn/çok açık” kavramına izafe edilmiştir (Maide, 5/92; Nahl, 16/35, 82; Nur, 24/54; Ankebut, 29/18; YâSîn, 36/17; Tegabun, 64/12). Böylece, başta peygamberler (ase) ve onları takip eden mübelliğler tarafından iletilecek İslamî mesajın, olağanüstü bir açıklık, tam bir şeffaflık, hayranlık verici bir netlik, en üst seviyede hal ve kâl uyumu ile gerçekleşmesi vazifesi verilmiştir. Dolayısı ile, “kapalı, anlam karmaşası barındıran, ne söylemek istediği tam olarak anlaşılamayan, hal ve kâl uyumundan uzak” tebliğ ve davet faaliyetlerine, kapılar sımsıkı kapatılmış, böyle bir misyon asla önerilmemiştir.

Bu ayet-i kerimelerde kullanılan “belâğ” kavramı, “tebliğ” kelimesi ile aynı kökten gelmekte ve “davet” anlamını ifade etmektedir. Bu durum bizlere, İslâm dinini yaymanın yegâne yolunun, ehil ve samimi mübelliğlerce tebliğ ve davet faaliyeti olduğunu göstermektedir.

Hz. Peygamber’in (ﷺ) ve genel olarak Müslüman mübelliğlerin, davet faaliyetlerinde uymaları gereken temel davranış metotlarını göstermesi bakımından, “Rabbinin yoluna hikmetle ve güzel öğütle davet et. Onlarla en güzel şekilde tartış” (Nahl, 16/125) ayet-i kerimesi, mübelliğlerce yapılacak davet faaliyetlerinin, mutlaka; 1) üstün bir hikmet, 2) güzel öğüt ve 3) en güzel mücadele temellerine dayanması gerektiğini beyan etmektedir.

Bu ayet-i kerimede yer alan “hikmet” temeli, davet faaliyetlerinin, agresifliğe değil, hilim ahlâkına, mugalataya değil tebyîne dayalı bir metot ile yapılmasını, Kur’an-ı Kerîm ayetleri ile desteklenmiş faydalı ilim ve sağlam delillere dayanmasını öngörmektedir ve daha çok aydın kesime yönelik olarak düşünülebilir. “Güzel öğüt” de, ikna edici, eğitici ve öğretici bir tutumu gerektiren davettir. “En güzel mücadele” ise, yumuşak ve nazik bir üslup ile, mücadeleci, inatçı ve hasım tavırlı kişiler için takınılması gereken bir tavır olarak görülebilir.

Peygamber Efendimiz’e (ﷺ) İman Etmenin Kur’ânî Temelleri

Hz. Peygamber’e (ﷺ) ve Yüce Allâh’tan getirdiği helal ve haramlarla ilgili yönergelere iman etmek çok açık bir farzdır. Hz. Peygamber’e (ﷺ) iman konusu, ayet-i kerimelerde net bir şekilde şöyle beyan edilmektedir:

قُلْ يَا اَيُّهَا النَّاسُ اِنّٖى رَسُولُ اللّٰهِ اِلَيْكُمْ جَمٖيعًا الَّذٖى لَهُ مُلْكُ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ لَا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ يُحْيٖ وَيُمٖيتُ فَاٰمِنُوا بِاللّٰهِ وَرَسُولِهِ النَّبِىِّ الْاُمِّىِّ الَّذٖى يُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَكَلِمَاتِهٖ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُون

“De ki: ‘Ey insanlar! Ben, göklerin ve yerin mülküne sahip, kendisinden başka ilâh bulunmayan, dirilten ve öldüren Allâh’ın, hepinize gönderdiği peygamberiyim. Allâh’a ve O’nun ümmî Nebi olan Resûlüne iman ediniz. O Ümmi Nebi ki, Allâh’a ve O’nun kelimelerine iman etmektedir. O Ümmi Nebi’ye uyun ki, doğru yolu bulasınız.” (Araf, 7/158)

Bu ayet-i kerimede, Şanı Yüce Nebi’nin (ﷺ) peygamberliğinin, bütün insanlara yönelik olduğu açık bir şekilde beyan edilmektedir. Ayet-i kerimedeki “ey insanlar..” hitabı ve “hepinize..” beyanı, Yüce Nebi’nin (ﷺ) evrenselliğini tartışmasız bir şekilde vurgulamaktadır. Ayet-i kerime, Yüce Nebi’nin (ﷺ) peygamberliğinin evrenselliğini teyid için, Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretlerinin yer ve gökler üzerindeki benzersiz sahipliğini, Cenâb-ı Barî’nin tevhidini, diriltme ve öldürme fiillerini nazarlara vermektedir.

Ayet-i kerimede, Yüce Nebi’nin (ﷺ) “ümmilik” keyfiyetine ayrıca vurgu yapılmıştır. “Ümmilik” Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretlerinin Yüce Nebi’nin (ﷺ) şahsında meydana getirdiği mucizelerdendir. Yüce Nebi (ﷺ), daha önceleri herhangi bir hocadan ders görmemiş, hiçbir kitabı okumamış ve hiçbir ilim sahibinin meclisinde bulunmamıştı. Mekke o zamanlar, alimlerin toplandığı bir ilim merkezi de değildi. Yüce Nebi (ﷺ), kendisine vahiy geleceği ana ve çocukluğundan yetişkinliğine kadar, herhangi bir zaman diliminde ilim tahsili için Mekke’den ayrılmamıştı. Ancak Hak Teâlâ, ona ilim ve hakikat kapılarını ihtişamlı bir şekilde açmış, öncekilerin ve sonrakilerin ilimlerini ihtiva eden Kur’ân-ı Kerîm’in insanlara tebliğini, Yüce Nebi (ﷺ) aracılığı ile yapmıştır.

Hiçbir hoca ile karşılaşmamış, daha önce hiçbir kitap okumamış, ümmî bir kimse olmasına rağmen, hayranlıkla izlenen ilimlerin Yüce Rab tarafından O’nda (ﷺ) izhar edilmesi, Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretlerinin yarattığı mucizelerin en büyüklerindendir. Yüce Nebi’nin (ﷺ), bir işareti ile ayın ikiye ayrılması ve parmaklarının arasından suların fışkırması gibi mucizeler ise, O’nun (ﷺ) şahsı dışında Yüce Rabbin oluşturduğu mucizelerdir.

Hanefî mezhebinin klasik sonrası döneminde çok etkili bir âlim olan Ebü’l-Berekât en-Nesefî (v. 710/1310), el-ʿUmde adlı eserinde bu hususla ilgili olarak şu tespitleri yapmaktadır:

“Peygamberimiz Muhammed (ﷺ) Yüce Allâh’ın elçisidir. Ondan (ﷺ), “parmakları ile ayın ikiye ayrılması, ağaçların yürümesi, taşların selâm vermesi, parmaklarından suyun akması, kütüğün inlemesi, devenin şikâyeti, pişmiş koyunun şehadeti, az sudan çok kişinin içmesi” gibi mucizeler meydana gelmiştir. Bu mucizelerden en açık olanı Kur’ân-ı Kerîm’dir. O, mucizelerin en güzeli ve delillerin en açık olanıdır. Çünkü Kur’ân-ı Kerîm, diğer mucizeler olmaksızın da devam edebilen aklî bir mucizedir. Onun güzel nazmı, bütün nazım türlerinden farklıdır. Kur’ân-ı Kerîm, bütün insanlara meydan okumuş, fakat ne ileri gelen hatipler Kur’ân-ı Kerîm’e denk veya ona yakın olabilecek bir benzerini getirebilmiş ve ne de önde gelen şairler, en kısa Kur’ân-ı Kerîm suresi kadarı ile dahi menendini meydana getirememiştir. Onların bu âciz kalışları, Kur’ân-ı Kerîm’in Yüce Allâh’tan bir mucize olduğunu göstermekte, Peygamberini (ﷺ) doğrulamaya devam etmektedir.”[19]

Sa’düddîn et-Teftâzânı̂ (v. 792/1390), Hanefî fakihi, muhaddis, müfessir ve kelâmcı Necmüddîn en-Nesefî’nin (v. 537/1142) ʿAḳāʾidü’n-Nesefî diye bilinen muhtasar akaid kitabına yazdığı şerh olan Şerḥu’l-ʿAḳāʾid’inde şöyle söylemektedir:

“Basiret sahibi olan kimseler Hz. Muhammed’in (ﷺ) peygamber olduğuna iki şekilde daha istidlal ederler:

1. Hz. Peygamberin (ﷺ), halkı dine davet etmeden evvelki, davet esnasındaki ve daveti tamamladıktan sonraki halleri, yüce ahlâkı, verdiği hikemî ve isabetli hükümler, cengâverlere hücum etmesi sırasındaki kararlı ve sarsılmaz tutumu, her halükârda Allâh Teâlâ’nın kendisini koruduğuna dair beslediği güven duygusu, korkunç durumlarda bile vaziyetini değiştirmemesi..

2. O (ﷺ), bu büyük davayı kitap sahibi olmayan ve hikmetten anlamayan bir kavim içinde tebliğ etmiş (Bakara, 2/151), onlara kitabı ve hikmeti izah etmiş, hukukî ve şer’i hükümleri öğretmiş, ahlâklarını mükemmelleştirmiş, halkın pek çoğunu, hem ilmî ve hem de amelî fazilet bakımından kemâle erdirmiş, bütün âlemi iman ve iyi amelle nurlandırmış ve Hak Teâlâ, vaad ettiği gibi İslâm’ı, diğer dinlerin tamamına üstün kılmıştır. (Tevbe, 9/33; Fetih, 48/28; Saf, 61/9). Esasen resûllüğün ve nebiliğin bundan başka bir manası ve gayesi de yoktur.”[20]

Teftâzânî’nin temas ettiği bu iki delil çok önemlidir. Bunlardan ilki, Hz. Peygamber’in (ﷺ) hal, hareket ve sözleri ile ilgilidir. Efendimiz (ﷺ), son derece doğru, güvenilir, iffetli, cesur, fasîh konuşan, müsâmahalı, zâhid, mütevâzı, şefkatli, sabırlı, marifet, yücelik ve maslahatlara sahip, duası kabul edilen bir kimse olmakla vasıflanmıştır. Bu kadar üstün vasıflara sahip sağlam karakterli yüce bir şahsiyetin (ﷺ), mucize göstermesine neredeyse ihtiyaç dahi yoktur. Hz. Peygamber’in (ﷺ), herkese emniyet ve itimat veren güçlü şahsiyeti ve sağlam seciyesi, şahsı dışında gösterdiği mucizelerden daha beliğ ve veciz bir şekilde, O’nun (ﷺ) Yüce Allâh’ın Resûlü olduğuna delâlet etmektedir.

İkincisi ise, Hz. Peygamber’in (ﷺ) medeniyet alemine kazandırdığı manevî değerlerdir. Çoğu cahil ve bedevi olan toplulukları eğitmek, onlara edep ve ahlâk öğretmek, dünyanın en büyük medeniyetlerinden birinin kurulmasına zemin hazırlamak, apayrı ve çok büyük bir mucizedir. İslâm, ilim, irfan, edep, ahlâk, terbiye, iman, amel, çalışma, istikamet, medeniyet ve kültür gibi manevî değerlere büyük ehemmiyet atfetmiştir.

Ayet-i kerimede, Yüce Nebi’nin (ﷺ), gerek sözleri ve gerekse fiillerine uyma hususu, “O Ümmi Nebi’ye iman ediniz..” emri ile beyan edilmektedir. Dolayısı ile İslam dininde mükellefler, Hz. Peygamber’in (ﷺ) emirleri ve nehiyleri, terğîbleri ve terhibleri olarak gelen buyruklarına iman ile uyarak, dünya ve ahiret saadetlerini inşa ederler. Fiilleri hususunda Cenâb-ı Peygamber’e (ﷺ) uyma ise, Hz. Peygamberin (ﷺ) yaptığı fiillerin benzerlerini yapmaya çalışmaktan ibarettir. Ayet-i kerimedeki “O Ümmi Nebi’ye uyun..” emrinin görünen ilk anlam tabakası, İslam dinindeki mükelleflere, bu konunun bir zorunluluk ifade ettiğini göstermektedir. Ayet-i kerimede yer alan bu cümle, Hz. Peygamber’in (ﷺ) yaptığı her fiilin benzerini yapmamızın, bizlere vacip/zorunlu olduğunu göstermektedir.

Konu ile ilgili diğer bir ayet-i kerime şöyledir:

فَاٰمِنُواِ بِاللّٰهِ وَرَسُولِهٖ وَالنُّورِ الَّذٖى اَنْزَلْنَا وَاللّٰهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبٖير

“Allâh’a, Resûlüne ve indirdiğimiz o Nûr’a (Kur’an-ı Kerîm’e) iman ediniz. Allâh, bütün yaptıklarınızdan haberdardır.” (Tegabün, 64/8)

Allâhu a’lem, Cenâb-ı Hak Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri bu ayet-i kerimede, “Resûl/Elçi” kelimesi ile Hz. Muhammed’i (ﷺ), “nur/ışık” kelimesi ile de Kur’ân-ı Kerîm’i kastetmiştir. Kur’ân-ı Kerîm, Yüce Allâh’ın kelam tecellisi olduğu için “nur/ışık” olarak isimlendirilmiştir. Işıktır, çünkü insan nasıl ışık ile karanlıklardan kaynaklanabilen tehlikelerden kurtulabilmekte ise, Kur’ân-ı Kerîm sayesinde de her türlü şüphe ve tereddüt karanlığından, Yüce Allâh’ın izni ve inayeti ile kurtulabilmektedir.

Kur’ân-ı Kerîm’in “nur/ışık” olarak isimlendirilmesi, şimdi aktaracağımız ayet-i kerimelerle tetabuk halindedir:

يَا اَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَكُمْ بُرْهَانٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَاَنْزَلْنَا اِلَيْكُمْ نُورًا مُبٖينًا

“Ey insanlar! Size Rabbinizden kesin bir delil (Hz. Muhammed sallAllâh aleyhi ve sellem) geldi ve size apaçık bir nur/ışık (Kur’ân-ı Kerîm) indirdik.” (Nisa, 4/174)

İslam dini, kıyamete kadar bütün insanlığın dinidir. İslam, kıyamete kadar daimi bir surette insanlığın ihtiyaçlarına cevap verecek hikmetlerle dolu ebedî bir dindir. O mübarek Peygamberin (ﷺ) getirdiği Kur’an-ı Kerîm, hiç bir değişikliğe uğramaksızın kıyamete kadar Yüce Allâh tarafından korunacaktır.

İslam’ın ve Yüce Peygamberinin (ﷺ) evrensellik boyutu şu ayet-i kerimede de oldukça açıktır:

يَا اَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثٖيرًا مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَعْفُوا عَنْ كَثٖيرٍ قَدْ جَاءَكُمْ مِنَ اللّٰهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُبٖينٌ

“Ey kitap ehli (Yahudîler ve Hristiyanlar). Sizlere, kitaplarınızda gizlemekte olduğunuz birçok hususu açıklayan, birçoğunu da (açıklamayıp) affeden elçimiz (Hz. Muhammed) gelmiştir. Gerçekten size, Allâh’tan bir nur/ışık, apaçık bir kitap gelmiştir.” (Maide, 5/15)

Bu ayet-i kerimede, İslam’ın, Hz. Muhammed’in (ﷺ) ve Kur’ân-ı Kerîm’in, hem kıyamete kadar üstünlüğü hem de evrensellik boyutu net bir şekilde beyan edilmektedir. Daha önce Hz. Musa (as) ile Yahudilere Tevrat’ı ve Hz. İsa (as) ile Hristiyanlara İncil’i gönderen Yüce Allâh’ın, Hz. Peygamber (ﷺ) aracılığı ile de Kur’ân-ı Kerîm’i gönderdiğini anlayan bir kısım kitap ehli Müslüman olmuştu. A’râf, 7/157, Kasas, 28/52-53, Ankebut, 29/47 ve Mâide, 5/82-83’üncü ayet-i kerimelerinde bu konuya temas edilmektedir.

Fakat kitap ehlinin büyük çoğunluğu, inatları ve hasetleri yüzünden İslâm’a girmedikleri gibi, onların din adamları da, Kur’an-ı Kerîm açıklamaları ile tetabuk halindeki Tevrat ve İncil ayetlerini, aleyhlerine delil olmasın diye kutsal kitaplarından çıkarmışlardır. Mesela Yahudiler, pek çok şer’î hükmü, Hristiyanlar da dinin en temel prensibi olan “tevhid” umdesini gizlemişlerdir. Hem Yahudiler hem de Hristiyanlar, kendi kitaplarında yer alan “ümmî peygamberin gönderileceği” ibarelerini gizlemişlerdir. Yine bu sebeple, Kur’an-ı Kerîm’in İsrail oğullarının hayatı ile ilgili aktardığı bazı olaylar ve kıssalar, bu günkü Tevrat’ta yer almamaktadır.

Yüce Allâh, Son Nebi Hz. Muhammed (ﷺ) vesilesi ve vasıtası ile, Yahudilerin ve Hristiyanların gizledikleri ya da geçmiş kitapların ve şeriatlerin içerdiği, insan topluluklarında artık uygulanamaz hale gelmiş, sınırlı işlevlere sahip hükümleri yürürlükten kaldırmıştır. Böylece, Yüce Allâh’ın kusursuz ve noksansız olarak bütünlediği, iyilik, ihsan ve bağışları ile tamamlayarak ihtişamlı hale getirdiği, mukaddes hoşnutluğuna, kutsal memnuniyetine vabeste kıldığı ve insanlar için din olarak seçtiği İslâm nimeti (Maide, 5/3), en son halini almıştır.

Ayet-i kerime, Kur’ân-ı Kerîm’in dolayısı ile İslâm’ın, beşer tabiatına yüksek seviyedeki uyumunu, verdiği güçlü ışık ile insanların karanlık hayatlarını aydınlatmadaki çok ehemmiyetli fonksiyonelliğini “nur” kelimesi ile beyan etmektedir. Bu “nur”, insanları her yönden aydınlatan, bireyleri günahlarının ağırlığından kurtararak, kalplerini tüy gibi hafif hale getiren, manevi sîmâlarını, şahsiyetlerini ve kimliklerini parlatıp cilalayan bir nurdur.

İnsanın varlık mayasında, (وَقَدْ خَلَقَكُمْ اَطْوَارًا) “O, sizleri aşamalardan geçirerek yaratmıştır” (Nuh, 71/14) ayet-i kerimesi muktezasınca, ilk yaratılışı esnasında uğradığı varlık aşamaları bulunmaktadır.

Bu yaratılış merhaleleri, Kur’ân-ı Kerîm’in beyanları içerisinde baktığımızda, genel olarak şu şekildedir:

(تُرَاب) Toprak (Rum, 30/20), (طٖين) çamur (Enam, 6/2; Araf, 7/12; İsra, 17/61; Müminun, 23/12; Secde, 32/7; Sad, 38/71), (طٖين لَازِب) yapışkan çamur (Saffat, 37/11), (سُلَالَة مِنْ طٖينٍ) konsantre çamur özü (Müminun, 23/12), (صَلْصَال كَالْفَخَّارِ) vurunca çınlayan, ateşte pişirilmiş çamur (Rahman, 55/14), (صَلْصَال مِنْ حَمَاٍ مَسْنُونٍ) vurunca çınlayan, kurutulmuş, nemi alınmış ve şekillendirilmiş kara balçık (Hicr, 15/26, 28, 33) ve (سُلَالَة مِنْ مَاءٍ مَهٖينٍ) “süzülmüş bir öz, değersiz bir su” (Secde, 32/8; Mürselat, 77/20).

İşte İslam, bütün insanlardaki bu aslî yaratılış maddelerini, bir kibrît-i ahmer gibi değiştirmekte, maddenin karanlık tabiatını aydınlatmakta, onu çok değerli yakutlar, mercanlar ve zümrütler ile süslemektedir. Kibrît-i ahmer, “kırmızı kükürt” anlamına gelir ve toprağı altın yapan iksir olarak bilinir. Kötü huyların, iyileri ile yer değiştirmesi anlamında kullanılır. İslam, bu yaratılış maddelerinin oluşturabileceği maddî ağırlıkları hafifletmekte, maddenin koyu karanlık yüzünü çok güçlü ışığı ile aydınlatmakta, kesafetini incelterek onu gerçeklere ayna olabilecek göz alıcı bir yansıtıcıya dönüştürmektedir.

Kur’ân-ı Kerîm’i niteleyen kelimelerden birisi de “ruh” kavramıdır. Bu kavram, ayet-i kerimede şöyle yer alır:

وَكَذٰلِكَ اَوْحَيْنَا اِلَيْكَ رُوحًا مِنْ اَمْرِنَا مَا كُنْتَ تَدْرٖى مَا الْكِتَابُ وَلَا الْاٖيمَانُ وَلٰكِنْ جَعَلْنَاهُ نُورًا نَهْدٖى بِهٖ مَنْ نَشَاءُ مِنْ عِبَادِنَا وَاِنَّكَ لَتَهْدٖى اِلٰى صِرَاطٍ مُسْتَقٖيمٍ صِرَاطِ اللّٰهِ الَّذٖى لَهُ مَا فِى السَّمٰوَاتِ وَمَا فِى الْاَرْضِ اَلَا اِلَى اللّٰهِ تَصٖيرُ الْاُمُورُ

“İşte sana da, emrimizden bir ruh (kalpleri dirilten bir kitap) vahyettik. Sen kitap nedir, iman nedir bilmezdin. Fakat biz onu, kullarımızdan dilediğimizi kendisi ile doğru yola eriştireceğimiz bir nur/ışık yaptık. Şüphesiz ki sen doğru yola iletiyorsun. Göklerdeki ve yerdeki her şeyin sahibi Allâh’ın yoluna. İyi bilin ki, bütün işler sonunda Allâh’a döner.” (Şura, 42/52-53)

Bu ayet-i kerimede Yüce Allâh, daha önceki peygamberlere vahyettiği gibi, Hz. Muhammed’e de (ﷺ) “Emrinden bir ruh” vahyettiğini, onun bu vahiyden önce Kitabı ve imanı bilmediğini, Yüce Allâh’ın bu vahyi, insanları doğru yola iletmek için bir ışık yaptığını, Hz. Muhammed’in (ﷺ) bu vahiy ile, insanları göklerin ve yerin sahibi Yüce Allâh’ın yoluna hidayet ettiğini bildirmektedir. Kalpler, onunla canlandığı ve hayat bulduğu için Kur’an-ı Kerîm “ruh” olarak nitelendirilmiştir. Ancak bazı alimlerimiz tarafından “ruh” kelimesi ile kastedilenin, “Cebrâîl (as)” olduğu yorumları da yapılmıştır.

Kur’ân-ı Kerîm, bir “nur/ışık” olarak indirilmiştir. Çünkü Yüce Allâh bu kitap ile, insanları cehaletin koyu karanlıklarından çıkarmakta, tıpkı gecenin zifiri karanlıklarında yol almak isteyenlerin zaruri bir şekilde ışığa ihtiyaç hissetmeleri gibi, ihtiva ettiği hükümleri, kanunları ve haberleri ile, Kur’ân-ı Kerîm bütün insanlığa güçlü bir ışık tutmaktadır. Cenâb-ı Hak, kendisini “nur/ışık” olarak adlandırdığı gibi (Nur, 24/35), bu ayet-i kerimelerde Kur’an-ı Kerîm’i de “nur/ışık” olarak adlandırmıştır.

Peygamberlerin bir kısmı daha üstün tutulmuştur. Bu üstünlüğü beyan eden bir ayet-i kerime şöyledir:

تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلٰى بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللّٰهُ وَرَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجَاتٍ وَاٰتَيْنَا عٖيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَاَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ

“İşte bu elçiler, onların bir kısmını diğerlerine göre üstün kıldık. Allâh, onlardan biri ile konuşmuş, birini derecelerle yükseltmiştir. Meryem oğlu İsa’ya da beyyineler (açık ayetler, burhanlar, mucizeler) verdik. O’nu Ruhu’l-Kudüs (Cebrâîl) ile destekledik.” (Bakara, 2/253)

Yukarıdaki ayet-i kerimede, peygamberlerin bir kısmının diğerlerinden üstün olduğu belirtilirken, iki peygamber adı verilmiştir.

Birincisi, Yüce Allâh’ın kendisi ile konuştuğu Kelîmullâh Peygamber Hz. Musa’dır (as). Bir başka ayet-i kerimede bu husus, (وَكَلَّمَ اللّٰهُ مُوسٰى تَكْلٖيمًا) “Ve Allâh, Musa’ya (bizzat) konuştu” (Nisâ, 4/164) şeklinde teyid edilmektedir.

İkincisi ise, Ruhu’l-Kudüs ile desteklediği Kelimetullâh Hz. İsa’dır (as). Bu ikisinin arasında, “Onlardan birini ise derecelerle yükseltmiştir..” ifadesinde kastedilen, müfessirlerin kanaatine göre Hâtemü’l-Enbiya Hz. Muhammed’dir (ﷺ).

Efendimiz Hz. Muhammed (ﷺ), (وَخَاتَمَ النَّبِيّٖنَ) “O, peygamberlerin sonuncusudur” (Ahzâb, 33/40) nassınca, peygamberlerin son halkasıdır. (وَمَا اَرْسَلْنَاكَ اِلَّا كَافَّةً لِلنَّاسِ بَشٖيرًا وَنَذٖيرًا) “Biz, seni ancak bütün insanlara, müjdeci ve uyarıcı olarak gönderdik” (Sebe, 34/28) nassı da, Hz. Muhammed’in (ﷺ) İslam davetinin evrensel ve bütün insanları kapsar olduğunu gösteren ayet-i kerimeler grubundandır.

Kitap verilme, görevin büyüklüğü ve özel yakınlıkları yüzünden bazı peygamberler diğerlerinden daha üstün kılınmıştır. Kur’ân-ı Kerîm’in açık beyanı ile bu üstünlük, “ulü’l-azm sahibi peygamberler” olarak beyan edilmektedir. Ahzab, 33/7, Şûra, 42/13 ve Ahkaf, 46/35’teki ayet-i kerimelere göre, “Ulü’l-azm (kararlılık sahibi) Peygamberler”; Hz. Nuh, Hz. İbrahim, Hz. Musa, Hz. İsa ve Şanlı Nebi Hz. Muhammed’dir (aleyhimü’s-salâtu ve’s-selâm ecmaîn).

Ebu Hüreyre’den (ra) gelen sahih bir hadîs-i şerîf, “ulü’l-azm sahibi peygamberler” hakikatini şöyle perçinlemektedir:

“Peygamberlerin Seyyidleri beştir ve Hz. Muhammed (ﷺ), bu beşin Efendisidir:

1. Nuh Aleyhisselâm, 2. İbrahim Aleyhisselâm, 3. Mûsâ Aleyhisselâm, 4. İsâ Aleyhisselâm ve 5. Muhammed Aleyhisselâm.”[21]

En çok hadis rivayet eden sahâbîlerden biri olan Câbir b. Abdullah’ın (ra) aktardığına göre, İslam davetinin evrenselliği ile ilgili olarak Nebî (ﷺ) şöyle buyurmaktadır:

أُعْطِيتُ خَمْسًا لَمْ يُعْطَهُنَّ أَحَدٌ قَبْلِي كَانَ كُلُّ نَبِيٍّ يُبْعَثُ إِلَى قَوْمِهِ خَاصَّةً وَبُعِثْتُ إِلَى كُلِّ أَحْمَرَ وَأَسْوَدَ وَأُحِلَّتْ لِيَ الْغَنَائِمُ وَلَمْ تُحَلَّ لأَحَدٍ قَبْلِي وَجُعِلَتْ لِيَ الأَرْضُ طَيِّبَةً طَهُورًا وَمَسْجِدًا فَأَيُّمَا رَجُلٍ أَدْرَكَتْهُ الصَّلاَةُ صَلَّى حَيْثُ كَانَ وَنُصِرْتُ بِالرُّعْبِ بَيْنَ يَدَىْ مَسِيرَةِ شَهْرٍ وَأُعْطِيتُ الشَّفَاعَةَ‏ ‏.‏

“Benden önce hiçbir peygambere verilmeyen beş şey bana verildi:

1. Daha önce her peygamber, özellikle kendi kavmine gönderiliyordu. Ben ise kızıl ve siyah bütün insanlara gönderildim.

2. Bana ganimetler helal kılındı. Benden önce hiçbir (peygambere) helal kılınmamıştı.

3. Yeryüzü, bana, tertemiz ve mescit kılındı. Dolayısıyla namaz vaktini idrak eden kimse, her koşulda bulunduğu yerde namazını kılar.

4. Bir aylık yol kadar yerden (düşmanın kalbini) korkutmakla yardım edildim.

5. (Kıyamet günü ümmetime) Şefaat etme (yetkisi) verildi.”[22]

Geçmiş bütün peygamberlerin (ase) davetleri, kendi toplumları ile sınırlıydı. Yüce Allâh, son olarak her zaman ve mekâna uygun ve bütünlüklü İslam şeriatını meşru kılmıştır. Bu uygunluk ve bütünlük sebebi ile İslam şeriatı, en son şeriattır. Daha önceki topluluklar, ibadetlerini ancak havra ve kilise gibi ibâdete tahsis edilmiş yerlerde yapabiliyorlardı. Allâh Teâlâ, ümmet-i Muhammed’den (ﷺ) bu sıkıntıyı gidermiş, bütün bir yeryüzünü namazgâh haline getirmiştir.

Yine daha önceki topluluklar, ibadet yapmak istediklerinde sadece su kullanabiliyorlardı. Ancak ümmet-i Muhammed’den (ﷺ) su bulamayan veya su kullanması kendisine zarar verebilecek kimselere, abdest, gusül ve taharet için toprak temizleyici bir unsur kılınmıştır.

Yüce Allâh, mahşer meydanında, ulü’l azm (kararlılık sahibi) resûllerin dahi geri durduğu zamanda, şefaat-i uzmâ’yı (bütün insanları kapsayan en büyük ve en kapsamlı şefaat) ve şefâat-i hâssa’yı (âhiret günü müminlerden günahkâr olanların Cehennem’den çıkarılması için yapacağı özel şefaat) Efendimiz’e (ﷺ) tahsis buyurmuştur.

Peygamber Efendimiz (ﷺ), tahdîs-i nîmet nevinden verdiği bu haberi, son gazvesi olan Tebük seferinde söylemişlerdir.

Peygamber Efendimiz’e (ﷺ) İman Etmenin Nebevî Temelleri

Yukarıdaki fasıllarda aktarmaya çalıştığımız üzere, Efendimiz’e (ﷺ) iman etmenin farziyetini beyan eden ayet-i kerimeler bulunduğu gibi, bizzat fem-i güheri nebevî’den de (ﷺ) bu yönde hadîs-i şerîfler sadır olmuştur. Şimdi bu hadîs-i şerîflere kısaca temas etmek istiyoruz.

Muhaddis, fakih ve tâbiî Rebah b. Abdurrahman b. Huveytıb’ın nakline göre, büyükannesinin şöyle dediği nakledilmiştir:

“Resülullah’ı (ﷺ) şöyle buyururken işittim:

لَمْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ مَنْ لَمْ يُؤْمِنْ بِي

‘Bana iman etmeyen, Allâh’a da iman etmemiştir.’[23]

Çok hadis rivayet etmesiyle tanınan sahâbî Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre, Resülullah’a (ﷺ);

“Hangi ameller daha değerlidir?” diye sorulunca, şöyle cevap buyurmuşlardır:

الإِيمَانُ بِاللَّهِ وَرَسُولِه

“Allâh’a ve Resûlüne iman etmektir.”[24]

Çok hadis rivayet eden yedi sahabeden biri olan Ebu Said el-Hudrî’den (ra) rivayet edildiğine göre, bir adam Resülullâh’a (ﷺ) şöyle dedi:

“Ya ResûlAllâh, seni görüp de iman edenlere ne mutlu.”

Resülullâh (ﷺ) şöyle cevap verdi:

طوبى لمن رآني وآمن بي ثم طوبى ثم طوبى ثم طوبى لمن آمن بي ولم يرني

“Beni görüp de bana iman edenlere tûbâ! Sonra tûbâ, sonra tûbâ, sonra tûbâ, beni görmeden bana iman edenlere..!”

Oradakilerden birisi sordu:

“Ey Allâh’ın Resûlü, tûbâ nedir?”

Cevap buyurdular:

“Tûbâ, Cennet’te yüz yıllık yürüyüş büyüklüğünde bir ağaçtır. Cennet ehlinin elbiseleri, o ağacın tomurcuklarından çıkar.”[25]

Hadis âlimi Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî (v. 307/919), bu hadîs-i şerîfteki “Tûbâ, beni görmeden bana iman edenlere..!” ifadesini, Hz. Enes’ten (ra) rivayetle, Yüce Nebi’nin (ﷺ) yedi defa tekrar ettiğini nakletmektedir.[26]

Aşere-i mübeşşereden olan kumandan sahâbî Ebu Ubeyde b. Cerrâh (ra) bir gün;

“Yâ ResûlAllâh! Bizden daha hayırlı birileri var mı? Biz Müslüman olduk ve seninle birlikte cihat ettik?” şeklinde, ayrıntılı bilgi öğrenmek isteyince şöyle karşılık vermişlerdi:

“Evet, sizden sonra gelecek topluluklar (sizlerden daha hayırlı olacaktır). Onlar beni görmedikleri halde, bana iman edecekler.”[27]

Bu hadîs-i şerîfi anlam itibarı ile destekleyen bir başka rivayet ise şöyledir:

أن رسول الله ﷺ قال يوما لأصحابه: أيُّ الْمُؤمِنِينَ أعْجَبُ إلَيْكُمْ إيمَانًا؟ قالوا: الملائكة، قال: وَكَيْفَ لا يُؤْمِنُونَ وَهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ؟! وذكروا الأنبياء قال: وَكَيْفَ لا يُؤْمِنُونَ وَالْوَحْيُ يَنزلُ عَلَيْهِمْ؟! قالوا: فنحن قال: وَكَيْفَ لا تُؤْمِنُونَ وأنَا بَيْنَ أظْهُرِكُمْ؟! قالوا: فأيّ الناس أعجب إيمانًا؟ قال: قَوْمٌ يجيئون مِنْ بَعْدِكُمْ يَجِدونَ صُحُفًا يُؤْمِنُونَ بِمَا فِيهَا

Peygamberimiz bir gün sahabelerine, “Sizce, hangi müminlerin imanı hayrete şayandır (en çok takdire değendir)?” diye sordu. Sahabeler, “Meleklerin imanı” dediler. Peygamberimiz, “Onlar Allâh’ın yakınında olduklarına göre, iman etmemeleri mümkün mü?” diye karşılık verdi. Bunun üzerine sahabeler, “O halde, peygamberlerin imanı” dediler. Peygamberimiz, “Onlara Allâh’ın vahyi inip dururken, iman etmemeleri mümkün mü?” karşılığını verdi. Bu defa sahabeler, “O halde bizim imanımız” dediler. Peygamberimiz, “Ben aranızdayken, nasıl iman etmeyeceksiniz?” deyince sahabeler, “O halde hangi insanların imanı en çok takdire şayandır?” diye sordular. Efendimiz şöyle cevap buyurdular: “En hayrete şayan (en takdire değer) iman, sizden sonra gelecek olan öyle kimselerin imanıdır ki, onlar önlerinde sadece Kur’an-ı Kerîm’in sayfalarını bulacaklar ve bu sayfaların içeriğine inanacaklardır.” (Beyhakî, Delâilü’n-Nübüvve ve Maʿrifetü Aḥvâli Sâḥibi’ş-Şerîʿa, 6/538)

Resülullâh (ﷺ), kendisinden sonra gelip de kendisine inananları “kardeşlerim” olarak vasıflandırmıştır. Konu ile ilgili Ebu Hüreyre’den (ra) gelen rivayet şu şekildedir:

أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَتَى الْمَقْبُرَةَ فَقَالَ‏ : السَّلاَمُ عَلَيْكُمْ دَارَ قَوْمٍ مُؤْمِنِينَ وَإِنَّا إِنْ شَاءَ اللَّهُ بِكُمْ لاَحِقُونَ وَدِدْتُ أَنَّا قَدْ رَأَيْنَا إِخْوَانَنَا ‏.‏ قَالُوا : أَوَلَسْنَا إِخْوَانَكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ ؟ قَالَ‏ : أَنْتُمْ أَصْحَابِي وَإِخْوَانُنَا الَّذِينَ لَمْ يَأْتُوا بَعْدُ‏ ‏.‏ فَقَالُوا : كَيْفَ تَعْرِفُ مَنْ لَمْ يَأْتِ بَعْدُ مِنْ أُمَّتِكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ ؟ فَقَالَ‏ : أَرَأَيْتَ لَوْ أَنَّ رَجُلاً لَهُ خَيْلٌ غُرٌّ مُحَجَّلَةٌ بَيْنَ ظَهْرَىْ خَيْلٍ دُهْمٍ بُهْمٍ أَلاَ يَعْرِفُ خَيْلَهُ‏ ‏.‏ قَالُوا : بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ ‏.‏ قَالَ‏ : فَإِنَّهُمْ يَأْتُونَ غُرًّا مُحَجَّلِينَ مِنَ الْوُضُوءِ وَأَنَا فَرَطُهُمْ عَلَى الْحَوْضِ أَلاَ لَيُذَادَنَّ رِجَالٌ عَنْ حَوْضِي كَمَا يُذَادُ الْبَعِيرُ الضَّالُّ أُنَادِيهِمْ أَلاَ هَلُمَّ ‏.‏ فَيُقَالُ إِنَّهُمْ قَدْ بَدَّلُوا بَعْدَكَ ‏.‏ فَأَقُولُ سُحْقًا سُحْقًا‏ ‏.‏

Allah Resulü (ﷺ) kabristana geldi ve şöyle buyurdular:

“Selam size müminlerin yurdu. Bizler de Allâh dilerse size katılacağız. Kardeşlerimizi görmeyi ne çok arzu ederdim!”

(Yanında bulunan ashabı) Dediler ki, “Biz sizin kardeşleriniz değil miyiz ey Allâh’ın Resulü?” Buyurdular ki:

“Sizler benim ashabımsınız. Kardeşlerimiz ise, şimdiye kadar henüz dünyaya gelmemiş olanlardır.”

Dediler ki, “Ey Allâh’ın Resulü, ümmetinden henüz doğmamış olanları nasıl tanıyacaksın?” Buyurdular ki:

“Bir adamın, tamamı siyah olan atlarının arasında, alınları ve ayakları bembeyaz atları olsa, söyleyin bana bu atları tanımaz mı?”

Onlar, “Elbette ey Allâh’ın Resulü tanır” dediler. Buyurdular ki:

“Kardeşlerim, abdestten dolayı yüzleri, kolları ve ayakları beyaz olarak gelirler. Ben onlardan önce Havz’a varmış olurum. Bazı insanlar, başıboş develerin kovulduğu gibi Havz’ımdan kovulurlar. Ben onlara, ‘Bana gelin’ diye seslenirim. O zaman bana, ‘Bu insanlar senden sonra (dindeki hakikatleri) değiştirdiler (dinde bidatler oluşturdular) denilir.’ Ben de, ‘(Öyleyse) Defolsunlar, defolsunlar’ derim.”[28]

Bu hadîs-i şerifte çok önemli iki husus tebarüz etmektedir:

Bunlardan birincisi, Yüce Nebi’nin (ﷺ) kendisinden sonra gelen ve dininde samimi olan Müslümanları “kardeşlerim” olarak nitelemesidir. Bu niteleme, Yüce Nebi’den (ﷺ) bizlere yönelik çok büyük bir iltifattır. Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri, cemi ümmet-i Muhammed’i (ﷺ) bu iltifata layık kılsın. Amin.

İkincisi ise, İslâmî kimlik taşıdığı, hatta muhtemelen namaz ve abdest gibi önemli rükünleri de ihmal etmediği halde, yanlış olduğu çok açık fikirler ile İslam’ı asli temellerinden kaydırmaya çalışan, böylece dinde bidat üreten kimselere yönelik kuvvetli bir ikaz görmekteyiz. Böyle büyük yanlışlıklara düşmekten, azametince Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretlerine sığınırız.

Peygamber Efendimiz’in (ﷺ) Kendisini İsimlendirmesi

Bu başlık altında, İmam Müslim’in Sahih’inde yer alan iki hadîs-i şerîfi nakledecek, bu hadîs-i şerîflerde yer alan ve Efendimize (ﷺ) ait olan isim-sıfatları kısaca açmaya çalışacağız.

Nesep konusundaki bilgisiyle tanınan sahâbî Cübeyr b. Mut’im’den (ra) rivayet edildiğine göre, Hz. Peygamber (ﷺ) şöyle buyurmuştur:

إِنَّ لِي أَسْمَاءً أَنَا مُحَمَّدٌ وَأَنَا أَحْمَدُ وَأَنَا الْمَاحِي الَّذِي يَمْحُو اللَّهُ بِيَ الْكُفْرَ وَأَنَا الْحَاشِرُ الَّذِي يُحْشَرُ النَّاسُ عَلَى قَدَمَىَّ وَأَنَا الْعَاقِبُ الَّذِي لَيْسَ بَعْدَهُ أَحَدٌ .‏

“Benim isimlerim şöyledir: Ben Muhammed’im. Ben Ahmed’im. Ben, Allâh’ın benimle küfrü sildiği Mâhî’yim. Ben, kıyamet günü insanların önümde toplandığı Hâşir’im. Ben, kendisinden sonra bir başkası olmayan (başka peygamber gelmeyen) Âkıb’im.”[29]

Hakem Vak‘ası’nda Hz. Ali’yi (ra) temsil eden fakih sahâbî Ebu Musa el-Eş’arî’den (ra) rivayet edilen ve Peygamber Efendimiz’in (ﷺ) diğer isim-sıfatlarının aktarıldığı ikinci hadîs-i şerîf de şu şekildedir:

“Resülullâh (ﷺ) bize kendisinin isimlerini söyleyip:

أَنَا مُحَمَّدٌ وَأَحْمَدُ وَالْمُقَفِّي وَالْحَاشِرُ وَنَبِيُّ التَّوْبَةِ وَنَبِيُّ الرَّحْمَةِ ‏ ‏.‏

“Ben Muhammed’im, Ahmed’im, Mukaffî’yim, Hâşir’im, Nebiyyu’t-Tevbe ve Nebiyyu’r-Rahmet’im.”[30]

Şimdi bu iki hadîs-i şerifte sayılan isimleri kısaca açmaya çalışalım:

1. MUHAMMED (ﷺ)

“Muhammed” (ﷺ) kelimesi, Resûl-i Ekrem’in en çok bilinen adı olup “övgüye değer bütün güzellikleri ve iyilikleri kendinde toplayan kişi” anlamına gelmektedir. Tevrat’ta da dininin ve ümmetinin övülen üstün nitelikleri sebebi ile “Muhammed” (ﷺ) olarak adlandırılmıştır. Övülen niteliklerin çokluğundan dolayı, Hz. Musa (as) dahi bu ümmetten olmayı temenni etmiştir.

2. AHMED (ﷺ)

“Ahmed” ismi, saymaya ve hesap etmeye çalışanların, sayamayacakları ve hesap edemeyecekleri kadar çok üstün nitelikleri olan, övülen yüksek sıfatları sebebi ile göktekilerin, yerdekilerin, dünyadakilerin ve ahirettekilerin hayranlıkla andıkları kimse demektir. Hz. Peygamber’in (ﷺ) en çok kullanılan ikinci ismidir. Bu isim de “hamd” kökünden türemiş olup “Yüce Allâh’ı herkesten daha iyi tanıyan, daha çok öven, herkesten daha çok övülen” manalarına gelmektedir.

3. MAHÎ (ﷺ)

“Mâhî”, Yüce Allâh’ın, kendisi ile küfrü mahvedeceği kimse demektir. Çünkü küfür, Hz. Peygamber (ﷺ) ile mahvedildiği kadar hiçbir kimse ile mahvedilmemiştir. O (ﷺ), peygamber olarak görevlendirildiğinde, ehl-i kitaptan başka yeryüzünde yaşayan herkes kafirdi. Putperestlik, sapkınlık, Rabbin varlığını ve birliğini, ahiretin, Cennet’in ve Cehennem’in varlığını reddeden materyalizm, yıldızlara ve ateşe tapıcılık, peygamberlerin getirdiği ilahi şeriatı tanımazlık had safhadaydı. Yüce Allâh, bütün bu sapkın akımları Resülullâh (ﷺ) aracılığı ile yok etti. Böylece Yüce Allâh’ın dini, her sapkın akıma ve taraftarlarına üstün geldi. İslam dini, dünyanın doğusu ve batısı dahil her yere ulaştı. O’nun (ﷺ) İslam’a daveti, güneşin ışınlarının bütün bir yeryüzünü aydınlatması gibi her coğrafyaya ve her topluma ulaştı.

4. HÂŞİR (ﷺ)

“Hâşir” kelimesi, “katlamak, bir araya getirmek” anlamındadır. İnsanlar, kıyamet sabahında O’nun (ﷺ) önünde haşredilecek, yeniden diriltileceklerdir. Sanki O (ﷺ), insanları bir araya toplamak için peygamber olarak gönderilmiş gibidir.

5. ÂKIB (ﷺ)

“Âkıb”, kelimesi “Âhir/Son” anlamındadır. Daha önce geçmiş diğer peygamberlerin ardından, sonuncu olarak gelen kimse demektir. Efendimiz’den (ﷺ) daha sonra herhangi bir peygamber gelmeyecektir. Resülullâh (ﷺ), bütün peygamberlerin (ase) sonuncusudur.

6. MUKAFFÎ (ﷺ)

“Mukaffî” kelimesi de “Sonuncu” anlamındadır. Buna göre Mukaffî, “kendisinden önce geçen peygamberlerin izlerini kapatan, kendisinden önce geçen peygamberlerin (ase) izince gelen son peygamber” demektir. Yüce Allâh, daha önce geçmiş peygamberlerin (ase) izlerini O’nun ile sona erdirmiş ve kapatmıştır.

7. NEBİYYÜ’T-TEVBE (ﷺ)

“Nebiyyü’t-Tevbe” (ﷺ), Yüce Allâh’ın kendisi ile “yeryüzündeki insanlara tevbe kapısını açtığı kimse” demektir. Yüce Allâh, Resülullâh’ı (ﷺ) peygamber olarak gönderdiği andan itibaren, insanların tevbelerini daha önce benzeri görülmemiş bir şekilde kabul etti. Hz. Peygamber (ﷺ), insanların en çok bağışlanma dileyeni ve tevbe edeniydi. Abdullah b. Ömer’in (ra) rivayeti ile bir oturuşunda yüz defa kadar, (رَبِّ اغْفِرْ لِي وَتُبْ عَلَىَّ إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ‏) “Rabbim! Beni bağışla, tevbemi kabul et. Doğrusu tevbeleri çokça kabul eden Tevvâb ve çok şefkatli Rahîm ancak Sen’sin”[31] dediğini saymışlardır.

Ayrıca, İbn Abbâs’tan (r. anhuma) rivayete göre, Resülullah (ﷺ) şöyle buyurmuşlardır:

مَنْ لَزِمَ الاِسْتِغْفَارَ جَعَلَ اللَّهُ لَهُ مِنْ كُلِّ ضِيقٍ مَخْرَجًا وَمِنْ كُلِّ هَمٍّ فَرَجًا وَرَزَقَهُ مِنْ حَيْثُ لاَ يَحْتَسِبُ ‏.‏ ‏

“Allâh (azze ve celle), istiğfara devam eden kimsenin her sıkıntısı için bir çıkış yolu ve her kederi için bir ferahlık sağlar. Onu hiç beklemediği bir şekilde rızıklandırır.”[32]

Hadis-i şerif, istiğfara devam eden kimselere, sıkıntılarının giderilmesi, kederlerinin izâlesi ve ummadıkları yönden kendilerine rızık verilmesi gibi dünyevi mükâfatların ulaştırılacağını beyan etmektedir. Kulun, her an günah işlemesi ihtimalinden dolayı, “istiğfar eden” denilmemiş, “istiğfara devam eden” tabiri kullanılmıştır. İsmet sıfatını taşıyan masum Peygamberin (ﷺ), günde yüz kere istiğfar ettiği göz önüne alınırsa, Müslüman bireylerin istiğfara ne kadar muhtaç oldukları ortaya çıkar.

8. NEBİYYÜ’R-RAHME (ﷺ)

“Nebiyyü’r-Rahme (ﷺ)” Yüce Allâh’ın, “alemlere rahmet olarak gönderdiği” demektir. Yüce Allâh, Resülullâh (ﷺ) vesilesi ile, mümin kafir demeden bütün yeryüzü halkına merhamet etmektedir. Müminler, Yüce Allâh’ın bu merhametinden en çok pay alanlardır. İnançsızlara gelince, onlar Resülullâh (ﷺ) hürmetine, bu dünyada güvence altında yaşamaktadırlar.

Yüce Nebi (ﷺ), bir hadîs-i şerifinde kendisini şu yüksek sıfatlarla anmaktadır:

أَنَا سَيِّدُ وَلَدِ آدَمَ وَلاَ فَخْرَ وَأَنَا أَوَّلُ مَنْ تَنْشَقُّ الأَرْضُ عَنْهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلاَ فَخْرَ وَأَنَا أَوَّلُ شَافِعٍ وَأَوَّلُ مُشَفَّعٍ وَلاَ فَخْرَ وَلِوَاءُ الْحَمْدِ بِيَدِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلاَ فَخْرَ‏ ‏.‏‏

“Ben, kıyamet günü, Âdemoğlunun efendisiyim. Ancak bunda gururlanma yoktur. Kabirden ilk çıkarılan ben olacağım, bunda da gururlanma yoktur. İlk şefaat eden ve şefaati ilk kabul edilen ben olacağım, bunda da gururlanma yoktur. Kıyamet gününde hamd sancağı benim elimde olacaktır, bunda da gururlanma yoktur.”[33]

Resûl-i Ekrem’in (ﷺ), “bütün insanların seyyidi/efendisi” olduğunu beyan etmesinin sebebi, Allâh Teâlâ’nın, (وَاَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ) “Ve, Rabbinin sana olan nimetini anlat..” (Duha, 93/11) emridir. Yüce Allâh, O’na (ﷺ) bu yüce mertebeyi ihsan etmiş, O da (ﷺ) bu nimeti tahdîs etmiştir. Dolayısı ile bu yüksek sıfatını söylemesi, Yüce Allâh’ın kendisine verdiği bir tebliğ vazifesidir. Yüce Allâh, O’nu (ﷺ) tüm insanların efendisi yapmış ve bu yüksek sıfatını ümmetine duyurmasını emretmiştir. Böylece ümmeti, O’nun (ﷺ) Yüce Allâh katındaki değerini ve mertebesini bilecek, buna göre de saygılarını ve bağlılıklarını göstereceklerdir.

“Ancak bunda gururlanma yoktur..” cümlesi, bu yüksek mertebenin ve faziletin, Yüce Allâh’ın lütfu ve keremi olduğunu, kendi gücü ile elde ettiği bir fazilet olmadığını, bu itibarla iftihar etmeye, böbürlenmeye ve gururlanmaya da bir mahal bulunmadığını, mütevazı bir şekilde ifade etmek içindir. Çünkü Şanlı Nebi (ﷺ) aynı zamanda bir tevazu timsalidir.

Efendimiz (ﷺ), sadece bütün insanların değil, aynı zamanda bütün peygamberlerin (ase) hamd sancağı altında toplanacağı server-i enbiyadır.[34] Kıyamet gününde, bütün Peygamberlerin (ase) İmamı, Hatîbi ve Şefaatçisi, O (ﷺ) olacaktır.[35]

Kur’ân-ı Kerîm’de Tüm Peygamberlere (ase) İman Edenlerin Mükafatları

İslam, bütün peygamberlere (ase) aralarında ayırım gözetmeksizin imanı en temel rükünlerden birisi olarak sayar. Şimdi aktaracağımız ayet-i kerimeler bu hususu beyan etmektedir.

اٰمَنَ الرَّسُولُ بِمَا اُنْزِلَ اِلَيْهِ مِنْ رَبِّهٖ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ اٰمَنَ بِاللّٰهِ وَمَلٰئِكَتِهٖ وَكُتُبِهٖ وَرُسُلِهٖ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ اَحَدٍ مِنْ رُسُلِهٖ

“(Şanlı) Peygamber (Hz. Muhammed), Rabbinden kendisine indirilene iman etti. Müminler de iman ettiler. Hepsi, Allâh’a, meleklerine, kitaplarına ve elçilerine iman ettiler. ‘Biz, Allâh’ın elçileri arasında bir ayırım yapmayız’ (dediler).” (Bakara, 2/285)

Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri tarafından vazifelendirilip gönderilmiş bütün peygamberlere (ase), melek Cebrâîl vasıtası ile onlara indirilmiş bütün kitaplara iman etmedikçe, bir kimsenin doğru yolda olmayacağı ve mümin kategorisine girmeyeceği açık ve tartışılmaz bir akidedir. Bütün peygamberlere (ase) inanmayanların mümin sayılmayacağı ümmetin icma ettiği bir husustur. Cenâb-ı Allâh’ın, kıyamet gününde insanlara soracağı sorulardan belki de ilki, ayet-i kerime muktezasınca şöyle olacaktır:

(وَيَوْمَ يُنَادٖيهِمْ فَيَقُولُ مَاذَا اَجَبْتُمُ الْمُرْسَلٖينَ) “O gün (Cenâb-ı Hak) onlara nida edip, (Gönderilen) ‘Peygamberlere ne cevap verdiniz?’ diyecektir.” (Kasas, 28/65)

Bir diğer ayet-i kerimede, Yüce Allâh’a ve elçilerine imana terettüp edecek büyük mükafata şu şekilde işaret buyurulmaktadır:

فَاٰمِنُوا بِاللّٰهِ وَرُسُلِهٖ وَاِنْ تُؤْمِنُوا وَتَتَّقُوا فَلَكُمْ اَجْرٌ عَظٖيمٌ

“Allâh’a ve elçilerine iman edin. Eğer iman eder ve Allâh’a karşı gelmekten sakınırsanız sizin için büyük bir mükafat vardır.” (Ali İmran, 3/179; Nisa, 4/171)

Benzer manayı ifade eden diğer bir ayet-i kerime de şöyledir:

وَالَّذٖينَ اٰمَنُوا بِاللّٰهِ وَرُسُلِهٖ وَلَمْ يُفَرِّقُوا بَيْنَ اَحَدٍ مِنْهُمْ اُولٰئِكَ سَوْفَ يُؤْتٖيهِمْ اُجُورَهُمْ وَكَانَ اللّٰهُ غَفُورًا رَحٖيمًا

“Allâh’a ve peygamberlerine iman edip, onlardan birini diğerinden ayırmayanlar, mükâfatları kendilerine verilecek olanlardır. Allâh Ğafûr’dur (çok bağışlayıcıdır), Rahîm’dir (çok esirgeyicidir).” (Nisa, 4/152)

Şimdi aktaracağımız ayet-i kerimede ise, Yüce Allâh’a ve elçilerine iman edenlerin “sıddîklar” ve “şehitler” kadrosunda olacakları müjdesi verilmektedir:

وَالَّذٖينَ اٰمَنُوا بِاللّٰهِ وَرُسُلِهٖ اُولٰئِكَ هُمُ الصِّدّٖيقُونَ وَالشُّهَدَاءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ اَجْرُهُمْ وَنُورُهُمْ وَالَّذٖينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَا اُولٰئِكَ اَصْحَابُ الْجَحٖيمِ

“Allâh’a ve peygamberlerine iman edenler, işte onlar, Rableri katında dosdoğru olanlar ve şehitlik derecesine erenlerdir. Onların hem ecirleri, hem de nurları vardır. İnkâr edenlere ve ayetlerimizi yalanlayanlara gelince, onlar Cehennemliklerdir.” (Hadîd, 57/19)

Bu ayet-i kerimede, Yüce Allâh’a ve peygamberlerine (ase) iman edenlerin, Rableri katında sıddîklar ve şehitler mertebesinde olacakları, Yüce Allâh’ın onlara mükâfat ve nur vereceği, Yüce Allâh’ı inkâr edenlerin ise Cehennem’e gidecekleri bildirilmektedir.

Sıddîklar, şehitler mertebesinde midir? Hadis hâfızı Hâkim en-Nîsâbûrî (v. 405/1014), el-Müstedrek adlı eserinde, ilk Müslümanlardan ve aşere-i mübeşşereden, Kûfe tefsir ve fıkıh mekteplerinin kurucusu Hz. İbn Mesud’a (ra) dayandırdığı bir rivayette, şöyle söylediğini nakletmektedir:

“Abdullah b. Mesud’un yanında, ‘falanca şehit oldu’ denildiğinde şöyle karşılık verdi:

‘Bazen insan dünya için, bazen de tanınmak için çarpışır (bu sebeple şehit olamazlar). Halbuki insan yatağında ölür, ama yine de şehit olur.’ Bu sözlerinden sonra, “Allâh’a ve peygamberlerine iman edenler, işte onlar, Rableri katında dosdoğru olanlar ve şehitlik derecesine erenlerdir” (Hadîd, 57/19) ayet-i kerimesini okudu.[36]

Abdullah b. Mesud’un (ra) bu yorumuna göre, ayet-i kerimedeki “sıddîklar” ve “şehitler” kelimesi, kelimesi, aynı cümle ve anlam bütünlüğü içinde görülmektedir. Ancak bazı alimlerimiz, ayet-i kerimede zikredilen “sıddîk” ve “şehit” kavramlarının, aynı cümle bütünlüğüne değil, farklı cümlelere ait olduklarını belirtmişlerdir.

Ayet-i kerimedeki “sıddîklar” kelimesi, “çok doğru kimseler” anlamındadır. Bu konuda iki görüş bulunmaktadır. Birinciye göre, anlam geneldir. Yüce Allâh’a ve elçilerine iman eden herkesi kapsamaktadır. İkinciye göre ise, elçilere iman edip bir an bile olsa, onları yalanlamayanlardır. Firavun ailesinden, Hz. Musa’ya inanan ve YâSîn sûresinde kıssaları beyan edilen elçilere inananlar gibi.

Şimdi aktaracağımız ayet-i kerimede ise, Yüce Allâh’a ve elçilerine inananlar için hazırlanan Cennet nazarlara verilmekte, bu imanın Yüce Allâh’tan gelen büyük bir lütuf olduğuna dikkatler çekilmektedir:

سَابِقُوا اِلٰى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا كَعَرْضِ السَّمَاءِ وَالْاَرْضِ اُعِدَّتْ لِلَّذٖينَ اٰمَنُوا بِاللّٰهِ وَرُسُلِهٖ ذٰلِكَ فَضْلُ اللّٰهِ يُؤْتٖيهِ مَنْ يَشَاءُ وَاللّٰهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظٖيمِ

“Rabbinizden bir bağışa, genişliği gökle yer genişliği kadar olup, Allâh’a ve elçilerine inananlar için hazırlanmış bulunan Cennet’e koşun. İşte bu, Allâh’ın lütfudur ki onu dilediğine verir. Allâh büyük lütuf sahibidir.” (Hadîd, 57/21)

Kur’ân-ı Kerîm’de Tüm Peygamberlere (ase) İman Etmeyenlerin Mücazatları

Mâtürîdiyye mezhebinin kurucusu, müfessir ve fakih Ebû Mansûr el-Mâtürîdî (v. 333/944), Kitâbü’t-Tevḥîd’inde peygamberleri inkar edenleri şu beş kategoride ele almaktadır:

“1. Yaratıcıyı inkar eden kimseler.

2. Yaratıcıyı kabul eden, ancak Yaratıcının emir ve yasaklarını inkar edenler.

3. İlahi emir ve yasakları kabul eden, ancak aklın insanları peygamberlikten müstağni kıldığını iddia edenler.

4. Peygamberlik davasını öne sürenlerin mucizelerini, kahinlerin, sihirbazların ve göz bağcıların yaptıklarına benzetenler.

5. ‘Peygamberlerin huzurunda bulunmuş kimseler, kendilerine gösterilen mucizeler karşısında aciz kalmış olabilirler. Ancak peygamberler, bütün insanları aciz bırakmış değillerdir’ diyenler..[37]

Kur’ân-ı Kerîm’in beyanı dahilinde, bütün peygamberlere (ase) iman etmeyen inançsızlar, aynı zamanda Yüce Allâh’a, meleklerine ve peygamberlerine (ase) düşmanlıkla dolu kimselerdir:

مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِلّٰهِ وَمَلٰئِكَتِهٖ وَرُسُلِهٖ وَجِبْرٖيلَ وَمٖيكَالَ فَاِنَّ اللّٰهَ عَدُوٌّ لِلْكَافِرٖينَ

“Kim Allâha, meleklerine, peygamberlerine, Cebrâîle, Mîkâîle düşman olursa şüphesiz Allâh da o kâfirlerin düşmanıdır.” (Bakara, 2/98)

Hz. Peygamberin nübüvvetini, meleklerin varlığını inkâr eden ve düşmanlıkları açık olan kimseler, bütünü ile cahil kesimler ve inançsızlıkta inatçı topluluklardır.

Bir diğer ayet-i kerime, inkarcı toplulukların ne derecede sapkın bir yola girmiş olacaklarını şu şekilde ihtar etmektedir:

وَمَنْ يَكْفُرْ بِاللّٰهِ وَمَلٰئِكَتِهٖ وَكُتُبِهٖ وَرُسُلِهٖ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا بَعٖيدًا

“Kim Allâh’ı, meleklerini, kitaplarını, peygamberlerini ve ahiret gününü inkâr ederse, derin bir sapıklığa düşmüş olur.” (Nisa, 4/136)

Peygamberlere iman etmeyen bir kimse, Yüce Allâh’a iman etmemiş demektir. Bu tür insanlar, asla Yüce Allâh’ın rızasına ulaşamaz, sapıklıklar ve karanlıklar içinde kalırlar. Kur’ân-ı Kerîm, Semud kavminin ki aynı zamanda Hicr halkıdır, Salih Peygamberi (as) yalanlamasını beyan ederken, “Hicr halkı, Salih Peygamberi yalanladı” cümlesi yerine, (وَلَقَدْ كَذَّبَ اَصْحَابُ الْحِجْرِ الْمُرْسَلٖينَ) “Ant olsun, Hicr halkı peygamberleri yalanladı..” (Hicr, 15/80) şeklinde peygamber kelimesini çoğul olarak zikretmektedir. Keza, “Nuh kavmi, peygamberi yalanladı” yerine, yine çoğul form kullanmakta (كَذَّبَتْ قَوْمُ نُوحٍ الْمُرْسَلٖينَ) “Nuh’un kavmi Peygamberleri yalanladı..” (Şuara, 26/105) buyurmaktadır. Hud Peygamberi yalanlayan Ad kavmi (Şuara, 26/123), Lut Peygamberi yalanlayan Lut kavmi (Şuara, 26/160), Şuayb Peygamberi yalanlayan Eyke halkı (Şuara, 26/176) için de aynı çoğul üslup kullanılmakta ve “Peygamberleri yalanladılar..” şeklinde beyan edilmektedir.

Bu naslardan ve (لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ اَحَدٍ مِنْهُمْ) “Onlardan (resûllerden) hiçbirini diğerinden ayırt etmeyiz” (Bakara, 2/136, 285; Ali İmran, 3/84) naslarından açıkça anlaşılan, aralarında ayırım yapmadan bütün peygamberlere imanın çok temel bir rükün olduğudur.

Bir başka ayet-i kerime, bütün peygamberleri yalanlamamakla birlikte, bir kısım peygamberlere inanıp da bir kısmını inkar edenlerin itikadi açıdan hangi durumda olduklarını tespit etmektedir:

اِنَّ الَّذٖينَ يَكْفُرُونَ بِاللّٰهِ وَرُسُلِهٖ وَيُرٖيدُونَ اَنْ يُفَرِّقُوا بَيْنَ اللّٰهِ وَرُسُلِهٖ وَيقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَنَكْفُرُ بِبَعْضٍ وَيُرٖيدُونَ اَنْ يَتَّخِذُوا بَيْنَ ذٰلِكَ سَبٖيلًا اُولٰئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ حَقًّا وَاَعْتَدْنَا لِلْكَافِرٖينَ عَذَابًا مُهٖينًا

“Hiç şüphesiz, Allâh’ı ve peygamberlerini inkâr edenler, Allâh’ın ve peygamberlerinin arasını ayırmak isteyenler, ‘bir yarısına inanır, diğer yarısını inkâr ederiz’ diyenler, bu şekilde ikisi (Allâh ve Elçileri) arasında bir yol tutmak isteyenler hakiki kâfirlerdir. Biz kâfirlere alçaltıcı bir azap hazırladık.” (Nisa, 4/150-151)

Peygamberlerden sadece birine dahi iman etmemek, tümünü inkar etmek gibidir. Bir peygamberi inkâr eden kimsenin bütün peygamberleri yalanlamış sayılması, risâlet müessesesini inkâr etmesi sebebiyledir. Allâh’a iman ettiğini söyleyen bir kimsenin, peygamberliği sabit resûlleri inkâr etmesi, o kişinin iman iddiasının boşa çıkmasına sebep olmaktadır. Çünkü bütün peygamberler, dinin en temel rüknü olan tevhid davası ile gelmişlerdir.

Şimdi nakledeceğimiz ayet-i kerime, Yüce Allâh’ın emir ve yasaklarını umursamayan, üstelik peygamberleri de (ase) yalanlayan toplulukların ne surette hesaba çekileceklerini betimlemektedir:

وَكَاَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ عَتَتْ عَنْ اَمْرِ رَبِّهَا وَرُسُلِهٖ فَحَاسَبْنَاهَا حِسَابًا شَدٖيدًا وَعَذَّبْنَاهَا عَذَابًا نُكْرًا

“Nice kent halkları Rabbinin ve peygamberlerinin emrinden çıkıp azdı da, biz onları şiddetli bir hesaba çektik ve görülmedik şekilde azap verdik.” (Talak, 65/8)

Ayet-i kerimede, Rabbin ve peygamberlerinin emrinden çıkıp azanların hesaba çekilmeleri ile ilgili kullanılan (شَدٖيدًا) kelimesi, onların hesaba çekilirken kendilerine merhamet edilmemesini, (نُكْرًا) kelimesi de onların görülmemiş derecede azaba uğratılacaklarını tasvir etmektedir.

Sonuç

Ka’riye Câmi-i Şerîfi, İstanbul/Edirnekapı

Yüce Allâh, göndermiş olduğu peygamberlere iman ve itaat edilmesini emretmiş (Ali İmran, 3/132; Nisa, 4/69, 170; Maide, 5/92), “Kim elçiye itaat ederse, Allâh’a itaat etmiş olur. Kim de yüz çevirirse, (bilsin ki) Biz seni onların başına bir bekçi olarak göndermedik” (Nisa, 4/80) buyurarak, peygambere itaatin Yüce Allâh’a itaat anlamına geleceğini beyan etmiştir. Ancak inanmayan da inanmamış olacaktır ve din, inanmayan kimselerin başına hiç kimseyi bir bekçi olarak bırakmamaktadır.

Yüce Allâh, kullarına kendisini tanıtmak, emir ve yasaklarını bildirmek, insanların toplumsal hayattaki görevlerini ne şekilde icra etmeleri gerektiğini öğretmek için, rehberler ve önderler yani peygamberler (ase) seçmiştir. Yüce Allâh, tevhid dinini ve bu dinin itikat ile ibadet kurallarını insanlara bildirmeleri için, ilk insan ve ilk peygamber Hz. Âdem’den (as) Yüce Nebi Hz. Muhammed’e (ﷺ) kadar çok sayıda peygamber göndermiştir. İnsanlık tarihi boyunca ne kadar peygamberin görevlendirildiği ile ilgili bir rivayet şu şekildedir:

Servet terâkümü konusundaki görüş ve mücadelesiyle tanınan sahâbî Hz. Ebû Zer (ra) anlatıyor:

“Hz. Peygamber’e (ﷺ), “Ya ResûlAllâh! Nebîlerin sayısı kaç tanedir?” diye sordum. Şöyle buyurdular:

“Yüz yirmi dört bindir. Bunlardan üç yüz on beşi resuldür.”[38]

Peygamberlerin (ase) temel görevleri, Yüce Rabbin izni ile insanları hidayete ulaştırmaktır. Peygamberler (ase), tarih boyunca hak dini yaymak için tebliğde bulunmuş, bu amaçla yaptıkları faaliyetleri ve kavimleri ile mücadeleleri, sonraki nesiller için çok önemli ışık kaynakları olmuştur.

Peygamberlerin (ase) en asli görevleri, insanları Yüce Allâh’ın varlığına ve birliğine davet etmek, emir ve yasakları doğrultusunda ibadetin yalnızca O’na yapılacağını duyurmaktır. Peygamberler (ase), insanları hep iyiye ve güzele çağırmış, bütün faaliyetleri iyiliğin galip gelmesi, kötülüğün de önlenmesi yönünde olmuştur. İnsanlara en güzel örneklikleri sergilemiş, gaybe ait ayrıntılara vakıf olunabilmesi için, üstün çabalar sarfetmişlerdir. Dünya hayatının insanları aldatmamasına, itikadî ve amelî konularda ahiret hayatının öncelenmesine ve önemsenmesine, mesâvî-i ahlâka mukabil mehâsin-i ahlâkın tesis edilmesine çok büyük önem vermişlerdir. Yapmış oldukları ilahî davet, bütün inkarcıların ve inatçı toplulukların, ilahî sorgulama karşısında her türden mazeretlerini yok edecek şekilde gerçekleşmiştir.

Yüce Allâh’ın insanlar için peygamberler görevlendirmesinin bir sebebi de, insanların içine düştükleri fikri ihtilaflar, doğru yoldan sapmalar ve anlaşmazlıklardır. İnsanların adaletle hüküm verebilmeleri, doğruluktan yana tavır almaları, anlaşmazlıkları yok edebilmeleri sadece peygamberlerle (ase) mümkün olmuştur. Peygamberler (ase), dini ve dünyevi konularda insanların içinden çıkamadıkları problemleri kolaylıkla çözümlemişlerdir.

Peygamberler (ase), dinin itikada dayalı yönlerinin doğru şekilde anlaşılmasında, ameli hükümlerin kolaylıkla öğretilmesinde vazgeçilmez rehberlerdir. Yüce Allâh’ın görevlendirdiği peygamberlerin (ase), insan türünden olması, melek ve ruhaniler gibi insanların mahiyetlerini anlayamayacakları bir varlığı peygamber olarak göndermemesi, Yüce Allâh’ın insanların önemsemesi ve anlayışlarını öncelemesi sebebiyledir.

سُبْحَانَ رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ وَسَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلٖينَ وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعَالَمٖينَ

“İzzet sahibi Rabbin, onların (isnat ettikleri batıl) vasıflamalardan münezzehtir. Gönderilmiş (bütün) peygamberlere selâm olsun. Ve hamd, (bütün) alemlerin Rabbi Allâh’a mahsustur.”

(Saffât, 37/180-182)

اللَّهُمَّ اجعل أفضل صلواتك أبداً وأنمى بركاتك سرمداً وأزكى تحياتك فضلا وعَدَدَاً وأسنى تسليمتاك أبداً على سَيِّدِنَا مُحَّمدٍ النَّبِيِّ الأُمِيِّ وَعَلَى آلِهِ وَصْحَبِهِ وأزواجه وذريته وعلى سائر الأنبياء والمرسلين وعلى آلهم وصحبهم أجمعين فِي كُلِّ لَمْحَةٍ وَنَفَسٍ وَطَرْفَةٍ يَطْرِفُ بِهَا أَهْلُ السَّمَوَاتِ وَأهْلُ الأَرَضِ عَدَدَ مُلَّكِ اللهِ العظيم

Allâhım, duaların ebedî en güzelini, bereketlerin sermedî en bolunu, selamların sayı ve üstünlükçe en temizini, ümmî peygamber efendimiz Muhammed’e, onun ailesine, ashabına ve nesline eyle. Bütün peygamberlere ve elçilere, onların ailelerine ve ashablarına, göklerde ve yerde yaşayanların her bakış, nefes ve göz açıp kapamalarında, Yüce Allâh’ın azîm mülkünün sayısınca salât ve selam olsun.

Yüce Allâh’ın izni ve inayeti ile tevafuklar oldu. Bütün minnetimiz, Cenâb-ı Allâh Teâlâ ve Tekaddes Hazretlerine ve O’nun Habîb-i Edîbi’nedir (ﷺ)..

[1] Tirmizi, Sünen, Hadis No: 2499; İbn Mâce, Sünen, Hadis No: 4251.

[2] Sa’düddîn et-Teftâzânı̂, Kelâm İlmi ve İslâm Akaidi (Şerhu’l-Akâid), s. 296, Hazırlayan: Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İst.-1991.

[3] Kādî Abdülcebbâr, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse (Mu‘tezile’nin Beş İlkesi), 2/428, (Çev. İ. Çelebi), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul-2013.

[4] Ebü’l-Yüsr el-Pezdevî, Ehl-i Sünnet Akaidi (Terc. Ş. Gölcük), s. 130, Kayıhan Yayınları, İst.-1980.

[5] el-Pezdevî, Ehl-i Sünnet Akaidi, ss. 138-139.

[6] İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî, Kitâbu’l-İrşâd, (Terc. A. Baloğlu, S. Yılmaz vd.), ss. 250-256, TDV Yayınları, Ankara-2010.

[7] Seyyid eş-Şerîf el-Cürcânî, Şerḥu’l-Mevâḳıf, 3/400, (Çev. Ö. Türker), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul-2021.

[8] Kâdî el-Beyzâvî, Ṭavâliʿu’l-Envâr min Meṭâli‘i’l-Enẓâr, s. 218, (Çev. İ. Çelebi), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İst.-2014.

[9] Ömer Nasuhi Bilmen, Muvazzah İlm-i Kelâm, s. 127, Ergin Kitabevi Yayınları, İstanbul-1959.

[10] Kâdî Abdulcebbâr, el-Muğnî, (Thk. M. Kâsım), 15/279, ed-Dârü’l-Mısriyye, trsz.

[11] Ömer Nasuhi Bilmen, Muvazzah İlm-i Kelâm, s. 141.

[12] Ömer Nasuhi Bilmen, Muvazzah İlm-i Kelâm, s. 141.

[13] Ebu Hanîfe, İmam-ı Azam’ın Beş Eseri, s. 55, (Çev. M. Öz), M. Ü. İ. F. Vakfı Yayınları, İstanbul-1992.

[14] Er-Râgıb el-İsfahânî, el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân, s. 438, Mektebetu Nezzar Mustafa el- Baz, trsz.

[15] Fahrüddîn er-Râzî, Meʿâlimü Uṣûli’d-Dîn, ss. 196-198, (Çev. M. Altaytaş), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul-2019.

[16] Dârimî, Sünen, Hadis No: 13.

[17] Buhari, Sahih, Hadis No: 3829.

[18] Abdülvehhâb eş-Şa‘rânî, el-Yevâḳīt ve’l-Cevâhir fî Beyâni ʿAḳāʾidi’l-Ekâbir, 2/806, (Çev. M. Çınar), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İst.-2019.

[19] Ebü’l-Berekât en-Nesefî, el-ʿUmde, (Çev. T. Yeşilyurt) s. 51, Malatya-2000.

[20] Sa’düddîn et-Teftâzânı̂, Kelâm İlmi ve İslâm Akaidi (Şerhu’l-Akâid), s. 301, Hazırlayan: Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İst.-1991.

[21] Hakim, Müstedrek, Hadis No: 4007.

[22] Müslim, Sahih, Hadis No: 521.

[23] Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis No: 27687.

[24] Nesâî, Sünen, Hadis No: 4985.

[25] Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis No: 11696; İbn Hibban, Sahih, Hadis No: 7230.

[26] Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî, Müsned, Hadis No: 3391.

[27] Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis No: 17101.

[28] Müslim, Sahih, Hadis No: 249.

[29] Müslim, Sahih, Hadis No: 2354.

[30] Müslim, Sahih, Hadis No: 2355.

[31] Ebu Davud, Sünen, Hadis No: 1516.

[32] Ebu Davud, Sünen, Hadis No: 1518.

[33] İbn Mace, Sünen, Hadis No: 4308; Müslim, Sahih, Hadis No: 2278.

[34] Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis No: 2546.

[35] Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis No: 21576.

[36] Hâkim en-Nîsâbûrî, el-Müstedrek, Hadis No: 2526.

[37] Ebû Mansûr el-Mâtürîdî, Kitâbü’t-Tevḥîd, s. 195, (Terc. T. Uluç), Ketebe Yayınları, İst.-2021.

[38] Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis No: 22644; Taberanî, Kebîr, Hadis No: 7871; İbn Hibban, Sahih, Hadis No: 361.

© Her hakkı mahfuzdur. İşbu web sitesi ve içeriğine ilişkin tüm fikrî haklar ile her türlü telif hakları www.dinveilim.com sitesine ait olup, 5846 sayılı Kanun hükümlerine tâbidir. www.dinveilim.com internet sayfalarındaki yazıların, bütün olarak elektronik ya da matbu bir ortamda yayımlanması yasaktır. Ancak www.dinveilim.com sitesinde yer aldığının belirtilmesi ve doğrudan aktif bağlantı verilmesi şartıyla yazılardan kısa bölümler iktibas edilebilir.

Yorum bırakın Cevabı iptal et

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.